Bonsai boom

Bonsai (盆栽) is een oude kunstvorm die zijn oorsprong vindt in Japan en China. Hierbij worden miniatuurbomen in kleine potten gekweekt en getraind om op miniatuurversies van grote bomen te lijken. Het Japanse woord “bonsai” betekent letterlijk “geplant in pot“, en het doel van bonsai is om een gevoel van leeftijd, volwassenheid en natuurlijke schoonheid te creëren in een miniatuurvorm.

Een bonsaiboom kweken is niet alleen een plant in een kleine pot zetten, het is een creatief en meditatief proces waarbij je de boom moet snoeien, bedraden en stylen om een uniek en mooi kunstwerk te creëren. Bij bonsai gaat het dus niet alleen om een mooie boom maken, het is ook een manier om in contact te komen met de natuur en geduld te leren. Deze rustgevende technieken om balans te vinden in het leven komen vaker terug in de Japanse cultuur zoals bijvoorbeeld bij ikebana, het Japanse bloemschikken.

Bonsai boompjes zijn er in alle soorten en maten, van tere kleine esdoorns tot majestueuze dennenbomen. Elke boom heeft zijn eigen persoonlijkheid en karakter, en het is aan de kweker om die naar voren te brengen.

Of je nu een doorgewinterde tuinier bent of een complete nieuweling, bonsai is een leuke en lonende hobby. Het is een geweldige manier om een beetje natuur in huis te halen en tegelijkertijd een nieuwe vaardigheid te leren. Bovendien heb je met bonsai altijd een gespreksstarter in je woonkamer!

De geschiedenis van het cultiveren van bonsai

De kunst van bonsai, het kweken en trainen van miniatuurbomen in kleine bakken en potten, heeft een lange en rijke geschiedenis. De oorsprong van bonsai gaat terug tot het oude China en Japan, waar kleine, zorgvuldig gekweekte bomen werden beschouwd als een symbool van prestige en status.

De Chinezen, die al in de Han-dynastie (206 voor en 220 na onze jaartelling) begonnen met het kweken van kleine bomen in potten, noemden deze kunst “penjing“. Zij beschouwden het als een uitdrukking van de harmonie tussen natuur en menselijke cultuur, en geloofden dat het evenwicht en rust in de geest bracht.

De kunst van bonsai zoals wij die nu kennen, ontwikkelde zich echter in Japan, waar zij “bonsai” wordt genoemd, en begon echt vorm te krijgen in de 13e eeuw. De Japanners verfijnden de kunst van boom schikken verder en creëerden verschillende stijlen en technieken die vandaag de dag nog steeds worden gebruikt. Ze begonnen met ondiepe potten, kleinere stammen en dunnere takken te gebruiken en introduceerden het aspect van de verouderde look en legden de nadruk op de miniatuurlook zoals we die nu kennen.

Tijdens de Edo-periode (1603-1868) werd bonsai super populair onder de Japanse middenklasse, en begon het zich uiteindelijk over de hele wereld te verspreiden. In de 20e eeuw werd bonsai een internationale kunstvorm met behulp van Japanse bonsaimeesters die rondreisden en hun vaardigheden en kennis over de hele wereld deelden.

Tegenwoordig wordt bonsai beschouwd als een zeer gerespecteerde Japanse kunstvorm waar mensen over de hele wereld van genieten. De kunstvorm heeft zich ook ontwikkeld en blijft zich ontwikkelen, door zich aan te passen aan verschillende culturen, klimaten en invloeden.

De traditionele stijl is nog steeds populair, maar er zijn vele andere stijlen ontwikkeld zoals de naturalistische, formele, informele, literaire, bos en nog veel meer waar we later in dit artikel op terugkomen.

Bonsai wordt tevens nog steeds beschouwd als een evenwicht tussen de natuurlijke vorm en menselijk ingrijpen, en het doel ervan is de natuurlijke schoonheid van volwassen bomen na te bootsen en de toeschouwer rust te brengen.

Hoe maak je zelf een bonsai boom?

Het is geen makkelijk proces het maken van een bonsai boom of plant maar met een beetje discipline en de volgende stappen kom je een heel eind. Laat je het ons even weten of het gelukt is via een comment?

1. Kies een geschikte boomsoort: Enkele van de meest populaire boomsoorten voor bonsai zijn de jeneverbes, ficus, carmona, zelkova, olijfboom, ligustrum, den, esdoorn en azalea. Het is het beste om te beginnen met een jonge boom of een stek van een oudere boom, omdat deze gemakkelijker te vormen en te trainen is.
2. Plant de boom: Kies een pot die in verhouding staat tot de grootte van je boom, en vul deze met goed drainerende potgrond. Plant de boom in de bak en zorg ervoor dat hij stevig staat want hij moet meerdere jaren kunnen meegaan.
3. Snoei en vorm de boom: De eerste stap in het vormgeven van je bonsai plant is het snoeien van overtollige takken en bladeren. Gebruik een scherpe schaar of snoeischaar om alle takken te verwijderen die afbreuk doen aan de algemene vorm van de boom. Daarna gebruik je draad om de vorm van de takken en de stam te begeleiden. Haal je lering m.b.t. het snoeien uit het Japanse ikebana, het schikken van bloemen en objecten.
4. Verpotten en wortelsnoeien: Bonsaibomen groeien na verloop van tijd uit hun pot of bak, dus moeten ze om de paar jaar worden verpot. Daarnaast wil je de boom waarschijnlijk wortelsnoeien, waarbij je een deel van de wortels wegsnoeit om de boom klein te houden. Hoe groter de wortels hoe meer voeding de boom kan opnemen waardoor hij sneller zal gaan groeien. Zorg daarom voor een goede bonsai pot om de boom houvast in te geven.
5. Verzorg de bonsaiboom: Water geven, bemesten en de juiste blootstelling aan zonlicht zijn belangrijk om de bonsaiboom gezond te houden. Bonsaibomen zijn vaak gevoelig voor de veranderingen in de seizoenen en vereisen intensievere zorg tijdens deze periodes. Afhankelijk van de boomsoort die je kiest is dit natuurlijk. Wel staan ze graag in de buitenlucht. Later in dit artikel vertellen we meer over de verzorging ervan want dit is erg belangrijk voor het groeiproces.
6. Onderhoud en verfijn: Onderhoud de boom voortdurend door snoeien, bedraden en weer snoeien als dat nodig is. Met tijd en geduld zal je de bonsaivorm verfijnen en hem het uiterlijk van een oude boom geven in miniatuurversie.
7. Wees geduldig: Bonsai planten is een kunstvorm die veel tijd, geduld en oefening vergt om onder de knie te krijgen. De bovenstaande stappen zijn een ruwe gids over hoe te beginnen.

Geduld en precisie is de standaard bij bonsai kunst net als in vele andere Japanse kunstvormen zoals ikebana en kintsugi.

De traditionele bonsai stijlen

Er zijn verschillende stijlen bonsai, elk met zijn eigen unieke kenmerken en eigenschappen. Hier volgt een korte samenvatting van enkele van de meest voorkomende Japanse bonsaistijlen:

• Chokkan – Dit is de klassieke bonsaistijl, gekenmerkt door een rechte stam en een symmetrische kroon. De boom wordt getraind om rechtop te staan, met takken die gelijkmatig verdeeld zijn en parallel aan de stam.
• Moyogi – Deze stijl lijkt op de formele opgaande stijl, maar de stam is niet zo recht en de kroon is niet zo symmetrisch. De takken kunnen ook schuin of in verschillende richtingen gebogen zijn.
• Shakan – Deze stijl wordt gekenmerkt door een stam die naar één kant overhelt, met de top van de boom hoger gelegen aan de schuine kant. De takken aan de lagere kant van de boom zijn korter dan die aan de hogere kant.
• Kesa-matsu – Deze stijl simuleert een boom die over een klif of waterval groeit, waarbij de stam en takken naar beneden stromen. De top van de boom bevindt zich onder de basis van de stam.
• Han-kesa – Dit is een variatie op de cascadestijl, waarbij de stam en takken naar beneden stromen, maar niet zo steil als bij een volledige cascade. De top van de boom bevindt zich boven de basis van de stam, maar onder de rand van de pot.
• Sokan – Bij deze stijl groeien er twee stammen uit hetzelfde wortelgestel, elk met een eigen kroon. De stammen kunnen worden getraind om recht te zijn of om in verschillende richtingen te leunen.
• Ishitsuki – Deze stijl simuleert een boom die uit een rots of spleet groeit. De wortels van de boom zijn om een rots gewikkeld, die meestal samen met de boom in de pot wordt geplaatst.
• Yose-ue – Deze stijl simuleert een groep bomen die in de natuur dicht op elkaar groeien. Verschillende kleine bomen worden in dezelfde pot geplant, waardoor de illusie van een miniatuurbos ontstaat.

Dit is geen volledige lijst van bonsaistijlen is en dat er binnen elke stijl vele variaties en subcategorieën bestaan.

Welke boomsoorten kan je het beste gebruiken?

• Jeneverbes is een van de meest populaire bonsai boomsoorten. Hij is winterhard, aanpasbaar en heeft een verscheidenheid aan vormen, met naald- of schaalvormige bladeren.
• Dennen zijn ook zeer populaire soorten, ze hebben een aparte uitstraling en staan bekend om hun gedraaide stammen en knoestige takken.
• Ficusbomen zijn een favoriet onder bonsaikwekers vanwege hun flexibiliteit en het vermogen om in verschillende stijlen gevormd te worden. Ze zijn ook zeer tolerant voor lage lichtniveaus, waardoor ze zeer geschikt zijn voor indoor bonsai.
• Chinese Iepen worden ook veel gebruikt in de bonsai kweek. Ze hebben kleine bladeren, interessante schors en een zeer krachtig en ontwikkeld wortelstelsel.
• De Japanse esdoorn is een bladverliezende boom die bekend staat om zijn delicate bladeren, die in de herfst levendige kleuren krijgen. Het is ook een favoriet voor zijn delicate structuur en schoonheid, maar het kan een grotere uitdaging zijn om te groeien. Alleen voor de echte professionals dus.
• De jade plant, ook bekend als de geldboom, is een vetplant die vaak wordt gebruikt voor bonsai. Het wordt beschouwd als gemakkelijk te verzorgen, en het is bekend om zijn dikke en vlezige bladeren.
• Azalea’s zijn populair vanwege hun prachtige bloemen, die komen in een breed scala van kleuren. Ze staan ook bekend om hun delicate bladeren en kleine formaat, waardoor ze geschikt zijn voor kleine bonsaiboompjes.
• Zwarte of witte den: beide zijn populaire bonsaisoorten, waarbij de zwarte den een krachtiger uiterlijk heeft en de witte den een delicatere uitstraling.

Hoe moet je een bonsai boom verzorgen?

Bij de verzorging van een bonsaiboom zijn er verschillende facetten waarop je moet letten om ervoor te zorgen dat de boom gezond blijft en goed doorgroeit maar toch klein blijft:

• Water geven: Bonsaibomen hebben regelmatig water nodig om hun grond vochtig te houden. Het is echter belangrijk om niet te veel water te geven, omdat dit kan leiden tot wortelrot. Controleer het vochtgehalte van de grond voordat je water geeft en pas de frequentie van het water geven aan op basis van de specifieke behoeften van de boom. Dit kan je doen door bijvoorbeeld een vinger diep in de aarde te steken of met speciale tools om de vochtgraad te meten.
• Zonlicht: Bonsaibomen hebben voldoende zonlicht nodig om gezond te blijven. De meeste soorten hebben minstens zes uur zonlicht per dag nodig, maar sommige soorten hebben meer of minder nodig. Stel dit af op de behoeften van de boomsoort die je gebruikt. Hierover is genoeg informatie online te vinden.
• Bemesting: Bonsaibomen moeten regelmatig bemest worden om hun groei te ondersteunen. Je kunt het beste een meststof gebruiken die speciaal is samengesteld voor bonsaibomen, en de instructies op de verpakking volgen. Ze mogen dan klein zijn maar eisen veel speciale bonsai voeding gezien de pot klein is.
• Snoeien: Regelmatig snoeien is nodig om een bonsaiboom perfecte vorm en grootte te geven. Snoei takken, bladeren en wortels (ja wortels!) naar behoefte, dit helpt ook bij het ontwikkelen van de takken en bladeren om de gewenste vorm te bereiken. Gebruik hiervoor wel een op maat gemaakt bonsai gereedschapset.
• Verpotten: Bonsaibomen zullen na verloop van tijd uit hun potten groeien, dus moeten ze om de paar jaar (1-3 jaar meestal) worden verpot. Zorg ervoor dat je een pot kiest die geschikt is voor de grootte van de boom, en verpot hem met verse grond. Je kan tijdens dit verpotten ook het beste de wortels gelijk snoeien. Bonsai potgrond is rijk aan mineralen, turfstrooisel, klei, vulka en kalk.
• Bestrijding van ziekten en plagen: Bonsaibomen kunnen gevoelig zijn voor ziekten en plagen, net als gewone bomen. Let op symptomen zoals verwelkende bladeren of verkleuring, en neem indien nodig genezende maatregelen.
• Temperatuur en vochtigheid: De juiste temperatuur en vochtigheid zijn zeer belangrijk voor een bonsaiboom. Sommige soorten bonsaibomen hebben een hogere of lagere luchtvochtigheid nodig, of koelere of warmere temperaturen dan andere.

Waar moet je extra op letten bij het verzorgen van een bonsai

Enkele veelgemaakte fouten bij de verzorging van een bonsaiboom zijn:

• Te veel water geven: Bonsaibomen kunnen gemakkelijk in het water raken, wat kan leiden tot wortelrot.
• Te veel snoeien: Te veel snoeien kan leiden tot een zwakke of schaarse boom.
• Te weinig water geven: Bonsaibomen moeten consequent water krijgen om gezond te blijven.
• De boom te lang in dezelfde pot laten staan: Bonsaibomen moeten regelmatig worden verpot om ervoor te zorgen dat ze voldoende ruimte hebben om te groeien.
• Rekening houden met de behoeften van de boomsoort: Niet alle bonsai bomen hebben dezelfde verzorging nodig, onderzoek de boomsoort die je gebruikt en pas de verzorging daarop aan.

Beroemde en oude bonsai bomen

Enkele bonsai hebben een imposant verhaal en gaan al eeuwen mee. Hier volgt het verhaal van enkele van de beroemdste en oudste bonsai bomen in de wereld.

• Goyomatsu
  Een bijzondere bonsai boom die te vinden is in de Omichi Teien Garden van het keizerlijke paleis in Tokyo is de Goyomatsu (Japanse witte den) bonsai, getiteld “Derde Shogun,” die het meesterwerk der meesterwerken wordt genoemd. Het is een historisch object dat vermoedelijk gekoesterd werd door Tokugawa Iemitsu (1604-1651), de derde shogun van het Tokugawa shogunaat. Zijn stabiele vorm, krachtige stammen en goede balans met de bak geven een gevoel van geschiedenis en natuur. Het is een erg grote (81 cm hoog) en imposante bonsai. Er zijn geen rivalen voor de oeroude Goyomatsu met betrekking tot zijn leeftijd die gedateerd is op z’n 550 jaar.
• Fuji
  De Fuji bonsai is ongeveer 450 jaar oud en daarmee ook een van de oudste in de wereld. Ondanks de grote leeftijd blijft deze boom elk jaar krachtig bloemen bloeien tijdens het beroemde sakura seizoen. Wil je dit meemaken dan moet je rond eind april naar de Omichi Teien Garden gaan. Wanneer het bloeiseizoen voorbij is, is er in het onderste deel van zijn stam een deuk te zien die op een gat lijkt. Maar het is geen hol gat, maar een werk van natuurlijke vorming dat in de loop der tijd tot een soort deuk is uitgegroeid. Ondanks de grote omvang van de boom (83 cm hoog) is hij geplant in een relatief kleine pot. De prachtig versierde pot is overvol met boomwortels. De Fuji-boom wordt hierom eens in de twee jaar verplant waarbij de wortels worden losgemaakt en bijgeknipt.
• Tosho bonsai
  De Tosho bonsai in de Omichi Teien Garden is een altijd groenblijvende boom van de cipresfamilie, wordt in het Japans ook wel “nezu” of “nezumisashi” genoemd. Er zijn vele verschillende toshosoorten te vinden in Japan en die kan je goed herkennen aan de verschillende “hasho” bladkenmerken. De bladeren van de bomen zijn vaak hard en scherp als naalden. Zo ontwikkelt de tosho vaak complexe “mikimoyo” stam patronen als hij groeit. Een groot deel van de stam vertoont meestal dood hout, bekend als “shari“, waarbij de stam geen schors meer heeft. De boom onderscheidt zich door het kleine overgebleven deel van de stam dat nog leeft, met zijn wilde uiterlijk door de in elkaar gevlochten “jin” takken die er allemaal uitzien alsof ze ontschorst zijn. In koude gebieden helpen sneeuw en sterke wind Tosho bomen om prachtige vormen aan te nemen. Bij deze bonsaiboom uit de Omichi Teien Garden, vermoedelijk afkomstig uit het Higashi-Mino gebied in de Gifu Prefectuur, centraal Japan, wordt belang gehecht aan zijn natuurlijke vorm, die de waardigheid van een machtige boom uitstraalt. Hij is ongeveer 230 jaar oud en 72 cm groot.

Wil je meer weten over de prachtige bonsai bomen van de Imperial Bonsai Garden dan kan je terecht op bonsai.shikoku-np.co.jp.

De bonsai shoguns van Japan

De term “bonsai shogun” verwijst naar de meester bonsaibeoefenaars in Japan die de bonsaikunst in hoge mate hebben beïnvloed en belangrijke bijdragen hebben geleverd aan de ontwikkeling ervan. Hier volgen enkele opmerkelijke bonsai shoguns uit het land:

• Han Kengai (1652-1735) – Hij was een van de eersten die de bonsaikunst in Japan introduceerde en populariseerde. Hij creëerde een nieuwe stijl van bonsai die de natuurlijke landschappen nabootste en er rotsen, mos en andere elementen in verwerkte om het algemene ontwerp te verbeteren. Eigenlijk een soort kleine Japanse tuin ervan maken.
• Saburō Kojima (1901-1978) – Hij werd beschouwd als een van de meest invloedrijke bonsai kunstenaars van de 20e eeuw en introduceerde het gebruik van chrysanten en rozen in bonsai. Tevens schreef hij vele boeken over bonsai, waarvan enkele als klassiekers op dit gebied worden beschouwd.
• Masahiko Kimura (1922-2015) – Hij was een van de meest gerenommeerde bonsai kunstenaars van zijn tijd, hij staat bekend als “The Magician” voor zijn unieke stijl van het vormen en stylen van bonsai bomen.
• John Y. Naka (1914-2004) – Hij was een Amerikaanse bonsaikunstenaar, beschouwd als een van de meest invloedrijke bonsai-leraren in de Verenigde Staten en een van de pioniers van de Amerikaanse bonsai-beweging. Hij publiceerde verschillende boeken en kreeg de titel “Bonsai Master Emeritus” van de National Bonsai Foundation.
• Takano Chinshō (1886-1954) – Hij werd beschouwd als een van de belangrijkste bonsai kunstenaars van het begin van de 20e eeuw, hij is vooral bekend om zijn expertise in de kunst van kusamono (kleine planten gebruikt om bonsai aan te vullen), en voor het ontwikkelen van de bonsai stijl van Shunkaen.

Waar kan je een bonsai boom kopen?

Een bonsai starter kit kan je op veel plekken in Nederland of België kopen. Enkele grote bonsai telers of kwekerijen vind je in Rhenen, Hoorn en Wormerveer maar je kan ook gewoon terecht bij Intratuin of op Bol.com voor de miniatuurboompjes, zoals deze.

Wist je trouwens dat LEGO een mooie bonsai boom te koop heeft? Wij hebben hem deze ook in huis staan!

Enkele veelgestelde vragen over bonsai bomen