Wij Nederlanders hebben al eeuwen een speciale relatie met Japan die teruggaat naar de Gouden Eeuw en het tijdperk van de machtige Vereenigde Oostindische Compagnie (VOC). Het begon allemaal op 24 augustus 1609 ruim 400 jaar geleden in de plaats Nagoya. Hier verleende de beroemde Japanse shogun Tokugawa Ieyasu, die samen met Oda Nobunaga en Toyotomi Hideyoshi het feodale Japan verenigde tot een ware natie, de Nederlanders een vrije handelspas. Met deze exclusieve handelsovereenkomst kregen de Nederlanders als één van de weinig landen de mogelijkheid om met het verenigde Japan te handelen. Zo begon een periode van intensieve handel en groeide er een speciale band tussen Nederland en Japan.
Op ontdekking naar Japan
Op 19 april in het jaar 1600 bereikte het beroemde Nederlandse Galjoen “De Liefde” als onderdeel van de VOC-missie uit naam van Nederland de Japanse kust via de baai van Usuki op Kyushu. Het schip was al op 27 juni 1598 vertrokken vanuit Rotterdam in een colonne van vier andere schepen “De Hoop”, “Het Geloof”, “De Trouw” en “De Blijde Boodschap” met als doel Japan. De totale zeereis duurde bijna twee jaar en alle schepen op het Galjoen “De Liefde” na gingen verloren of haalde het land niet.
Het begin van onze handelsrelatie
Aan boord van “De Liefde” zaten enkele noemenswaardige personen zoals Jacob Quackernaeck (kaptein), Melchior van Santvoort (commies, soort ambtenaar) en Jan Joosten van Lodensteyn (koopman). Deze Nederlanders leggen met hun eerste contact in 1600 de basis voor de relatie tussen Nederland en Japan.
Vooral Melchior en Jan Joosten speelde een belangrijke rol in het uitbouwen van de handelsrelatie en investeerde veel tijd in hun betrekkingen met de machtige shogun Ieyasu. Op verzoek van Melchior stuurde Prins Maurits onder de titel “Koning van Holland” een brief naar Ieyasu om hun handelsrelatie te verstevigen en te vergroten.
Nederlanders favoriet bij de Japanners
De Nederlanders waren al langer favoriet bij de Japanners als handelspartner omdat wij in tegenstelling tot andere machtige zeemachten zoals Spanje en Portugal vooral handel op plek één hadden staan. Bij de Spanjaarden en Portugezen was dit voornamelijk zendingsdrang om het Christendom te verspreiden. Daar moesten de Japanners niks van hebben en leiden in 1614 al tot een verbod op de verspreiding van dit ‘westerse’ geloof in het land.
Daarnaast hadden de Nederlanders kennis van scheepsbouw, navigatie en cartografie die ongeëvenaard was in de 16e-eeuw wat veel indruk maakte op het door de oorlog gevormde natie en Tokugawa shogunaat.
De eerste handelsposten in Japan
In 1609 werd de eerste permanente VOC-handelspost op het eiland Hirado gesticht. Vanuit hier begon een welvarend handelsimperium te groeien en de band tussen Japan en Nederland te verstevigen. De Nederlanders volgde de regels van de strenge Japanners direct op en kwamen zo vaak in een gunstig daglicht te staan in vergelijking met de Spanjaarden of Portugezen. Zo was Nederland in staat om een tweede handelspost op het eiland Formosa (tegenwoordig een gedisputeerd eiland in de Okinawa prefectuur) te bouwen.
De Sakoku en het ontstaan van Deshima
Ondanks de regels van de Japanners sijpelde het Christendom Japan binnen, vooral via het eiland Hirado, en daarmee ook westerse denkbeelden, normen en waarden. Dit was tegen het zere been van de Japanse shoguns en die besloten het land in totale isolatie te plaatsen.
Tijdens de Edo-periode voerde de shogun een zelfisolatie in die begon in 1640 en de Sakoku werd genoemd, de afsluitingspolitiek. Alle westerlingen waren verplicht het land te verlaten en de Japanners zelf mochten geen handel meer drijven met buitenlanders of het land verlaten.
Gelukkig was de Nederlandse relatie met Japan zo sterk dat wij een uitzondering op de regel werden. Ondanks de beperkte vrijheid mochten wij als enige buitenlandse natie handel blijven drijven met Japan. Echter, wel via één enkele handelspost namelijk het kunstmatig gemaakte eilandje Deshima voor de kust van Nagasaki in 1641. Dit was het begin van ruim twee eeuwen exclusieve handel tussen Japan en Nederland.
De investeringen van Jan Joosten en Melchior betaalden zich in de jaren daarna ruim terug. Ze bleven vertrouwelingen van de heersende shoguns en zorgde voor veel vertrouwen in het altijd wantrouwige Japan.
Jan Joosten werd uiteindelijk zelfs officieel adviseur van de Shogun en die vernoemde een hele wijk genaamd Yaesu in Edo (oude naam voor Tokyo) naar hem. De wijk heet tegenwoordig Chuo en er staat nog steeds een standbeeld van Jan Joosten in het district Nihonbashi als herinnering. Het eiland Deshima bleef tot 1853 als enige toegangspunt dienen tot Japan voor alle internationale handel.
Uitwisseling van wetenschap en kennis in de 18e-eeuw
De wetenschap stond relatief stil door de zelfisolatie van Japan waardoor de informatie en kennis die binnen vloeide vanuit Deshima des te interessanter waren voor de Japanners.
Er werd veel kennis gedeeld over geneeskunde, literatuur, oorlogvoering, werktuigbouwkunde en andere gebieden waar de Japanners baat bij hadden. Zo is bijvoorbeeld het Fort Goryokaku in de plaats Hakodate op het eiland Hokkaido een replica van Naarden vesting. Dit is een enkel voorbeeld van de versmelting van de Nederlandse cultuur met die van de Japanners.
De jaarlijkse verplichte hof reizen van de Nederlandse Opperhoofden (baas van de handelsmissie) van Deshima om hun eer te betonen aan de keizer zorgden vanuit het Nederlandse perspectief weer een voor een bulk aan informatie over de Japanse cultuur, taal, dichtkunst, land -en volkenkunde en flora en fauna.
Deze hofreizen werden zorgvuldig gedocumenteerd door de Nederlanders en zijn terug te vinden in de Koninklijke Bibliotheek (KB), mocht je interesse hierin hebben dan is het register van Philipp Franz Von Siebold tussen 1823 en 1830 zeer interessant.
Het einde van de Sakoku en de openstelling van Japan
Na 212 jaar van isolatie via de Sakoku akte komt in het jaar 1853 er een einde aan de afsluitingspolitiek door druk van de Amerikaanse commodore Matthew Perry. Deze commodore verscheen namelijk voor de kust van Japan met een eskader van Amerikaanse oorlogsfregatten en eiste om handel te mogen drijven met het land.
De keizer had geen keus meer en besloot het land te openen voor buitenlandse partijen om handel te drijven met het land. Ze voerden de zogenoemde vriendschapsverdragen in en sloten deze al snel met verschillende landen, o.a. Nederland in 1856. Hiermee kwam er een officieel einde aan de unieke handelspositie van Nederland in Japan.
Het nieuwe Japan
Door de invloed van buitenlandse kennis, waardes en de industrialisatie begon het machtige Tokugawa-Shogunaat te wankelen en starten in 1867-1868 de Meiji-restauratie in Japan. Dit was een belangrijke periode van politieke omwenteling in Japan en zorgde voor het eerherstel van de Japanse keizer zoals we deze nu kennen.
De samoerai verloren hun recht om de enige gewapende te zijn in het land en daimyo’s (lokale heersers) verloren hun machtsposities. Het land kreeg een meer westerse vorm van regeren met provincies (prefecturen) en ambtenaren.
Het begon een democratie te worden en de politiek in Japan bloeide op. Nederland bleef hier een rol bij spelen door kennis te leveren aan een land dat relatief ver achterliep op de rest van de wereld met betrekking tot industrialisatie, socio economische en wetenschappelijke ontwikkelingen.
De hedendaagse relatie tussen Nederland en Japan
Tot op de dag van vandaag is er een unieke band tussen het Nederlandse Koningshuis en de Japanse Keizers. Onze betrekkingen zijn sterk en hebben diepe wortels in de geschiedenis van beide landen. Zo vierden we samen in 2009 onze 400-jarige relatie met verschillende evenementen en memorabilia zoals speciaal gedrukte munten door de Koninklijke Nederlandse Munt.
Zijne Majesteit Koning Willem-Alexander en Hare Majesteit Koningin Máxima werden in 2019 uitgenodigd bij de inhuldigingceremonie van de nieuwe Japanse keizer Naruhito in het Keizerlijke Paleis Kōkyo in Tokyo, een zeer grote eer.
De Japanners zelf kunnen tot op de dag van vandaag geen genoeg krijgen van ons. Zo is het getekende konijn Nijntje van Dick Bruna beroemd in Japan en natuurlijk ontzettend kawaii. Daarnaast hebben de Japanners zelfs een stukje Nederland nagebouwd in het themapark Huis ten Bosch nabij Nagasaki en kent iedereen judoka Anton Geesink in Japan. De samenvatting van de relatie tussen Nederland en Japan is eigenlijk niet te beschrijven in een klein artikel zoals dit.
Interessant naslagwerk
Dit artikel is geschreven door: Raoul de Boer
