Haiku is een fascinerende Japanse dichtvorm die erg populair is onder de Japanners. In tegenstelling tot veel andere type gedichten is er bij een Haiku geen sprake van rijm. In plaats daarvan gelden er voor deze dichtvorm regels op gebied van lettergrepen. In totaal heeft de Haiku slecht 3 regels. De eerste heeft 5 lettergrepen, de tweede 7 en de laatste weer 5. Dit maakt dat een dergelijk gedicht relatief gemakkelijk is om te schrijven voor diegene die de Japanse dichtkunst eens willen uitproberen. Daarnaast is het ook gewoon leuk om deze gedichten te lezen.
Snel naar;
- Het ontstaan van de Haiku
- Vormregels Haiku
- Wat betekent Haiku
- Hedendaagse Haiku
- Zelf schrijven
- Enkele voorbeelden
Het ontstaan van deze dichtkunst
Eeuwenlang was de dichtvorm tanka de meest voorkomende in Japan, maar in de 17e eeuw ontstond de Haiku dichtvorm. Al snel werd deze vorm van dichten alsmaar populairder en tegenwoordig is Haiku de meest populaire Japanse dichtvorm, zowel in Japan als in andere delen van de wereld.
De vormregels van een Haiku
De eerdergenoemde regels met betrekking tot de verdeling van de lettergrepen over de verschillende regels van het gedicht slaan voornamelijk op zogenaamde Westerse Haiku gedichten. Traditioneel Japanse Haiku wil nog wel eens afwijken van deze regels. Zo schreef de meest bekende Japanse dichter aller tijden – Matsuo Basho (1644-1494) – eens een haiku waarvan de tweede regel maar liefst 9 lettergrepen had. Daarnaast zijn er ook nog tal van andere voorbeelden te bedenken waaruit blijkt dat er vaak van de regels wordt afgeweken. Tegenwoordig wordt er ook in Westen ‘geëxperimenteerd’ met het afwijken van de eeuwenoude Haiku vormregels. Deze experimenten hebben wel grenzen: den haiku met meer dan 17 lettergrepen is tot dusver nog nooit voorgekomen.
Wat betekent een haiku eigenlijk?
Wat is nu de betekenis van haiku gedichten? Dit verschilt natuurlijk per gedicht! In veel traditionele Japanse gedichten is de natuurlijke omgeving het onderwerp en worden de gedichten zo zintuiglijk mogelijk gehouden. Ondanks het feit dat deze gedichtjes erg kort zijn, zijn veel van de haiku’s voorzien van een twist of onverwachte wending. Een goed voorbeeld hiervan is het volgende gedicht, geschreven door de Japanse dichter Masaoka Shiki (1867-1902):
Nog dezelfde dag
waarop de klaproos bloeide
door de wind vernield.
Uit dit voorbeeld komen een aantal van de eerder aangestipte kenmerken naar voren. Zo wordt de natuurlijke omgeving beschreven en is er sprake van een onverwachte wending.
Haiku in de 21e eeuw
Haiku is een eeuwenoude dichtvorm. Desondanks is deze vorm van dichten nog springlevend! Haiku is wereldwijd razend populair en ook veel buitenlanders wagen zich aan het schrijven ervan. Dit brengt ook problemen met zich mee: zodra je de Japanse gedichten gaat vertalen naar andere talen dan verandert de hoeveelheid lettergrepen. Ook is het bij bepaalde talen met veel lange woorden, zoals het Frans of Italiaans, extra lastig om te voldoen aan de regels omtrent de lettergrepen. In sommige gevallen wordt er daarom van afgeweken van de basisregels, net zoals dat bij de klassieke Japanse haiku soms zo is. Eén van de beste van de Westerse dichters is de Vlaming Luk Gybels. Hieronder een aantal voorbeelden van zijn haiku’s.
Haiku 1:
het kleine meisje
tekent het kleine meisje
dat meisjes tekent
Haiku 2:
met een open mond
staart het ventje naar de koi
met de open mond
Haiku 3:
een regenworm vliegt
in de snavel van een merel
richting hemel
De bovenstaande haiku’s zijn overgenomen uit het boek “Het kleine meisje dat tekent” van Luk Gybels (2015). Smaken deze haiku’s naar meer? Hier vind je zijn complete boek!
Naast Luk Gybels zijn er nog tal van andere Westerse en Japanse dichters die zich nog bezighouden met het schrijven van Haiku’s.
Zelf een Haiku-gedicht schrijven
Het schrijven van een haiku kan erg leuk zijn! Het enige wat je nodig hebt is pen, papier, inspiratie en wat creativiteit. Probeer je zoveel mogelijk aan de vormregels te houden – regel één 5 klemtonen, regel twee 7 en regel drie 5 – en probeer ook de kenmerken van traditionele haiku’s in gedachte te houden. Dit zijn:
- omgeving als onderwerp (kan natuur zijn, maar bijvoorbeeld ook een bepaalde ruimte of een specifiek gebouw)
- probeer een twist in de haiku te verwerken
- houd het zo zintuiglijk mogelijk
- probeer geen emoties in de haiku te verwerken: probeer juist emoties bij de lezer op te wekken
- vermijd stereotype Japanse zaken, zoals de kersenbloesem
Het schrijven van Haiku’s is ook een leuke manier om Japans te leren.
Inspiratie nodig? Laat alle bloesems in lachen uitbarsten is een prachtig boek vol met de mooiste haiku’s van de Japanse dichter Matsuo Basho. Daarnaast kan het boek “Writing Haiku – A Beginner’s Guide to Composing Japanese Poetry – Includes Tanka, Renga, Haiga, Senryu and Haibun” je ook een flink stuk op weg helpen.
Onze favoriete haiku’s
Wil je je eigen haiku gaan schrijven maar heb je nog wat inspiratie nodig? Of wil je gewoon wat meer voorbeelden van deze Japanse dichtvorm zien? Hieronder hebben wij een aantal van onze favoriete haiku’s opgesteld. Deze zijn afkomstig van zowel traditioneel Japanse dichters als moderne Westers dichters. Naast deze haiku’s zijn er nog duizenden andere prachtige en/of leuke haiku’s, dus wees vooral niet bang om zelf nog meer gedichten op te zoeken! Overigens zijn sommige van deze gedichten in het Engels, puur omdat deze (nog) niet naar het Nederlands zijn vertaald.
Matsuo Basho 1644-1694
zou ik ze pakken,
de witvis in ’t wier bijeen
dan schoten ze weg
An old silent pond…
A frog jumps into the pond,
splash! Silence again.
In the twilight rain
these brilliant-hued hibiscus –
A lovely sunset.
Masaoka Shiki 1867-1902
After killing
a spider, how lonely I feel
in the cold of night!
A mountain village
under the piled-up snow
the sound of water.
A lightning flash:
between the forest trees
I have seen water.
Albert ten Cate 1946-
buiten voor het raam
punniken spinnen hun web
dodelijk kunstwerk
moeder aalscholver
vandaag in het zwart gekleed
hangt haar was buiten
Veelgestelde vragen over een haiku
Een sterke en goede haiku omvat grote levensvragen maar let ook op de detail van de kleine dingen in het leven. Een moment van verwondering of seizoenswisseling is vaak belangrijk in de klassieke vormen van haiku’s. De haiku heeft altijd 17 lettergrepen verdeeld over drie versregels van 5,7 en 5 lettergrepen.
Haiku betekent letterlijk een gedicht. Maar heeft wel betrekking tot de Japanse versie van het dichten met 17 lettergrepen en drie versregels.
Een moderne haiku is precies hetzelfde als een klassieke. De vers is niet gebaseerd op rijm maar op een dichtvorm met lettergrepen.
Een haiku (俳句) bestaat altijd uit drie regels met 17 lettergrepen. De eerste regel bevat 5 lettergrepen, de tweede bevat er 7 en de laatste weer 5. Ze hoeven niet te rijmen maar wel betrekking tot elkaar te hebben.
