
Wie Japanse literatuur zegt, denkt wellicht eerst en vooral aan hedendaagse schrijvers als Murakami Haruki 村上春樹, en met recht en rede. Maar wist je ook dat Japan al een eeuwenlange literaire geschiedenis achter de rug heeft? Er zijn literaire werken met zo’n bekendheid dat ze meer dan 1000 jaar later nog steeds in de spotlight staan. Geen enkel probleem als je nog niet bekend bent met de klassieke Japanse literatuur, want in dit artikel nemen we je mee door een beknopt overzicht van de meest bekende werken uit premodern Japan, van de 8e eeuw tot en met de Edo periode!
Lees snel verder;
- Wat is ‘klassieke Japanse literatuur’?
- Enkele termen uitgelegd
- Ken je klassiekers: Een overzicht van belangrijke werken
- Nara periode (710-794)
- Heian periode (794-1185)
- Kamakura periode (1185-1333)
- Muromachi periode (1338-1573)
- Edo periode (1603-1868)
- Veelgestelde vragen
- Bronnenlijst
Wat is ‘klassieke Japanse literatuur’?
Vooraleer we in het brede aanbod van de premoderne Japanse literatuur kunnen duiken, moeten we eerst uitleggen wat ‘klassieke Japanse literatuur’ inhoudt. Dat het om literatuur uit Japan gaat, is vanzelfsprekend. Maar op welke manier is die literatuur dan klassiek?
Klassieke Japanse literatuur wordt niet enkel zo genoemd omdat het heel oude literatuur is. Meer zelfs, klassieke Japanse literatuur hoeft niet eens zo oud te zijn om klassiek te zijn! Het element dat de literatuur klassiek maakt, is namelijk de taal. Er bestaat zoiets als Klassiek Japans. Dit is een overkoepelende term voor de literaire Japanse taal vanaf de 8e eeuw tot en met het einde van WOII. Daarna vond een hervorming van de geschreven taal plaats in Japan. Met die hervorming werd de schrijftaal meer gelijkgetrokken met het gesproken Japans.
Het literaire Klassiek Japans wordt ook wel bungo 文語, ‘tekst-taal’, genoemd. Voor de bondigheid zullen in dit overzicht enkel de grootste werken worden opgesomd die in de zogenaamde ‘premodern’ Japanse periodes geschreven zijn. Dat wil zeggen, literatuur van voor de Meiji-restauratie in 1868.
De uitdagingen van Klassiek Japans

Zelfs als je de moderne Japanse taal al stevig onder de knie hebt, is het moeilijk om zomaar Klassiek Japans te begrijpen. Hiervoor zijn er meerdere redenen:
#1 De grammatica:
Zinnen in het Klassiek Japans zijn vaak indrukwekkend lang en staan vol nevenschikkingen en bijzinnen. Daarbij komt dat teksten vroeger geschreven werden zonder leestekens! Die eindeloos lijkende zinnen kunnen uiteindelijk wel ontrafeld worden aan de hand van de vele partikels en de verschillende vervoegingsvormen van adjectieven, werkwoorden, en hulpwerkwoorden.
Hoewel het Modern Japans nog sporen bevat van die vervoegingsvormen, is het vandaag de dag volledig mogelijk om Japans te begrijpen zonder de grammaticale en vervoegingsregels in detail te kennen. Om Klassiek Japans te kunnen lezen is een kennis van die regels echter wel een vereiste.
#2 De woordenschat:
Talen zijn dynamisch en veranderen door de tijd heen. Het is dus logisch dat sommige woordenschat die 1000 jaar geleden werd gebruikt, vandaag niet meer gebruikt wordt. Er bestaan speciale woordenboeken voor Klassiek Japans om de betekenis van die uit gebruik geraakte woorden en uitdrukkingen terug te vinden.
#3 Het schrift:
Niet enkel de woordenschat is voor de moderne lezer onherkenbaar, ook het schrift veranderde met de tijd. Vandaag de dag kent het Japans drie schriften: hiragana ひらがな, katakana カタカナ en de tekens overgenomen van het Chinees, kanji 漢字. Maar dit was niet altijd zo.
In het begin werd het Japans uitsluitend geschreven in Kanji, die niet eens een uniforme lezing hadden. Een teken kon dus op verschillende manieren gebruikt en geïnterpreteerd worden!
In de Heian periode (794-1185) ontstond het hiragana schrift en werden er teksten volledig in hiragana geschreven door hofdames. En dan hebben we het nog niet over het cursieve handschrift waarin Klassiek Japanse manuscripten geschreven zijn! Je moet een specialist zijn om die te kunnen ontcijferen.
Weetje: Dit artikel heeft het over de literaire geschreven taal, maar Japans werd natuurlijk ook eeuwen geleden al gesproken! Klinkt dat dan hetzelfde als Modern Japans? Niet helemaal. Die uitspraak veranderde ook sterk door de tijd heen. Luister hieronder maar eens naar de uitspraak van het Japans uit de Heian periode. Dan kan je al meteen in de stemming komen voor de Heian werken die hieronder besproken zullen worden!
Enkele termen uitgelegd
Om het overzicht van klassieke Japanse literaire werken begrijpbaar te maken, moeten we ook stilstaan bij enkele belangrijke termen van genres binnen de Japanse literatuur.
- Waka 和歌: De benaming voor de Japanse dichtvorm die tot de 14e eeuw aan het keizerlijke hof werd beoefend. Het betekent letterlijk ‘Japans (wa 和) gedicht (ka 歌)’. Onder de noemer waka vallen de volgende soorten gedichten:
1. Tanka 短歌, een kort gedicht van 31 lettergrepen, opgedeeld in 5-7-5-7-7
2. Chōka 長歌, een lang gedicht van minimum 43 lettergrepen, ongelimiteerde herhalingen van 5-7 regels met 5-7-7 als slot
3. Hanka 反歌, een tanka als slot een samenvatting van chōka
4. Sedōka 旋頭歌, een herhalingsgedicht, tweemaal 5-7-7
- Monogatari 物語: Kan vertaald worden als ‘verhaal’ of ‘vertelling’. Het is een term die gebruikt wordt om een genre van fictief verhalend proza geschreven in het Japans te benoemen. Monogatari werden voornamelijk geschreven van de Heian (794-1185) tot de Muromachi (1338-1573) periode. In de Heian periode werd het genre ontwikkeld door hofdames (nyōbō 女房) die de Japanse tekst in hiragana schreven. Er bestaan verschillende sub-genres van monogatari, waaronder de volgende:
1. Uta monogatari 歌物語: een collectie van gedichten met een fictief verhaal doorheen geweven
2. Tsukuri monogatari 作り物語: verhalen over de hofhouding, vaak romantisch in aard
3. Rekishi monogatari 歴史物語: verhalen gebaseerd op de geschiedenis
4. Gunki monogatari 軍記物語: militaire verhalen, vooral vanaf de 12e eeuw
- Nikki 日記: Nikki betekent letterlijk ‘dagboek’, maar in Japan kunnen dagboeken ook literair geapprecieerd worden. De term wordt het meest gebruikt om te wijzen op de dagboeken geschreven door hofdames (nyōbō 女房) aan het Heian hof.
- Zuihitsu 随筆: Zuihitsu betekent letterlijk ‘het volgen van de pen’. Werken in het zuihitsu genre bestaan uit essays en fragmentarische anekdotes, waarbij het lijkt alsof het spontaan en ongepland geschreven is. De werken volgen dus de losse en veranderlijke gedachtegang van de auteur.
- Renga 連歌: Een vorm van Japanse poëzie die ontstond in de Muromachi periode (1338-1573). Het betekent letterlijk ‘verbonden vers’. Het kreeg deze naam omdat het ontstond door twee of meer dichters die elk om beurt delen van het gedicht componeerden. Het was een populaire vorm van poëzie en werd ook door het gewone volk beoefend.
- Haiku 俳句: Deze bekende dichtvorm werd origineel hokku 発句 genoemd, naar de openingsvers van een renga. De bekende dichter Matsuo Bashō 松尾芭蕉 (1644-1694), die het genre ontwikkelde, noemde het haikai 俳諧. Deze dichtvorm bestaat uit drie regels met in totaal 17 lettergrepen: een regel van 5 lettergrepen, dan een regel met 7, en dan weer een met 5.
Ken je klassiekers: Een overzicht van belangrijke werken
Nara periode (710-794)

- Kojiki 古事記 (712), ‘De Kroniek van oude zaken’: mytho-historisch werk op keizerlijk bevel, van het mythische begin van de wereld tot 628. De oudste overgeleverde geschreven bron van Japan.
- Nihon shoki 日本書紀 (720), ‘De kroniek van Japan’: mytho-historisch werk op keizerlijk bevel, van het mythische begin van de wereld tot 697.
Weetje: De mythen uit de Nihon shoki en vooral de Kojiki gaan over de kami van het Japanse shintō geloof! De Kojiki wordt ook wel gezien als de belangrijkste tekst voor shintō.
- Man’yōshū 万葉集 (na 759), ‘De verzameling van tienduizend bladeren’: Collectie van waka. Geschreven in man’yōgana 万葉仮名, een schrijfwijze waarbij kanji enkel voor hun uitspraak en niet hun lezing worden gebruikt om Japans te schrijven.
Heian periode (794-1185)

- Taketori monogatari 竹取物語 (850-900), ‘Het verhaal van de bamboesnijder’: Een monogatari met bovennatuurlijke elementen. Dit verhaal kan je kennen van de verfilming door Studio Ghibli, The Tale of Princess Kaguya!
- Kokin wakashū 古今和歌集 (905), ‘De verzameling Japanse gedichten van vroeger en nu’: keizerlijke anthologie van waka gedichten.
- Tosa nikki 土佐日記 (935), ‘Het Tosa dagboek’: poëtische dagboek-literatuur, van Ki no Tsurayuki 紀貫之 (872-945).
- Ise monogatari 伊勢物語 (950), ‘Verhalen van Ise’: een uta monogatari, een collectie van gedichten met een fictief verhaal doorheen geweven over de romantische avonturen van het hoofdpersonage.
- Utsuho monogatari 宇津保物語 (967-984), ‘Het verhaal van de holle boom’: Monogatari met bovennatuurlijke elementen over de gesloten wereld van de hofhouding, voorloper van de Genji monogatari.
- Ochikubo monogatari 落窪物語 (ca. 970), ‘Het verhaal van Ochikubo’: Tsukuri monogatari over het leven van de aristocratie, voorloper van de Genji monogatari.
- Izumi Shikibu Nikki 和泉式部日記 (vroeger 11e eeuw), ‘Het dagboek van Izumi Shikibu’: Dagboek-literatuur, geschreven door de hofdame Izumi Shikibu 和泉式部.
Weetje: Dit werk werd vertaald naar het Nederlands door Ivo Smits (Jouw koude hart zwijgt, 1995).
- Murasaki Shikibu nikki 紫式部日記 (1008-1010), ‘Het dagboek van Murasaki Shikibu’: Dagboek-literatuur, geschreven door de hofdame Murasaki Shikibu 紫式部.
- Genji monogatari 源氏物語 (ca. 1010), ‘Het verhaal van Genji’: Monogatari met 54 hoofdstukken. Vaak beschouwd als ‘s werelds eerste roman en het hoogtepunt van het genre. De Genji monogatari wordt beschouwd als culturele nationale schat en maakt zelfs deel uit van het curriculum van de Japanse middelbare scholen. Geschreven door de hofdame Murasaki Shikibu 紫式部.
Wist je dat er meerdere verfilmingen, manga- en anime-adaptaties van de Genji monogatari bestaan? Dit werk werd ook naar het Nederlands vertaald door Jos Vos onder de titel Het verhaal van Genji (2013).
- Makura no sōshi 枕草子 (1000-1017), ‘Het hoofdkussenboek’: De eerste zuihitsu literatuur genoemd. Het zit ergens tussen essay-literatuur en een dagboek. Geschreven door de hofdame Sei Shōnagon 清少納言.
Weetje: Dit werk werd naar het Nederlands vertaald door Jos Vos onder de titel Het hoofdkussenboek (2019).
- Ōkagami 大鏡 (ca. 1100), ‘De grote spiegel’: Een rekishi monogatari, een geschiedeniswerk over de regeerperiode van de machtige Fujiwara 藤原 familie.
- Konjaku monogatarishū 今昔物語集 (ca. 1120), ‘Een collectie van verhalen van een ver verleden’: Een collectie van setsuwa 説話 verhalen. Setsuwa hadden als bedoeling om het gewone volk kennis te laten maken met het boeddhisme en werden door een monnik voorgelezen aan de mensen. De Konjaku monogatarishū bevat ook niet-boeddhistische verhalen die voortkomen uit Japanse folk tradities.
- Eiga monogatari 栄花物語 (ca. 1028-1037), ‘Het verhaal van voorspoed’: Een rekishi monogatari, historische verhalen over het leven van de machtige Fujiwara familie.
Kamakura periode (1185-1333)

- Shin kokin wakashū 新古今和歌集 (1204-1205): Nieuwe keizerlijke anthologie van waka, onder toezicht van Fujiwara no Teika 藤原定家 (1162-1241).
- Hōjōki 方丈記 (ca. 1212), ‘De hut van tien vierkante meter’: Zuihitsu literatuur. Geschreven door Kamo no Chōmei 鴨長明 (1153-1216), die ervoor koos om weg te trekken van de chaos in de hoofdstad om als kluizenaar in de bergen te leven. Dit werk gaat over dat kluizenaarsleven en de vergankelijkheid van de wereld (Jp. mujō 無常).
- Heike monogatari 平家物語 (ca. 1230), ‘Verhaal van de Taira familie’: Een gunki monogatari, een chronologische epische vertelling van de opkomst en de val van de Taira familie, die verslagen werd in de Genpei oorlogen (1180-1185). Vanwaar komt de naam Heike monogatari dan? De hei 平 in heike 平家 kan ook gelezen worden als taira, en de ke 家 betekent familie.
- Tsurezuregusa 徒然草 (ca. 1331), ‘Vrije tijd-notities‘: Zuihitsu literatuur. Een collectie van ongeveer 240 korte essays geschreven door de boeddhistische monnik Yoshida Kenkō 吉田兼好 (1283-1350) die een kluizenaarsbestaan leefde.
Weetje: Hōjōki, Heike monogatari en Tsurezuregusa zijn alle drie naar het Nederlands vertaald door Jos Vos. Tsurezuregusa kreeg de titel De kunst van het nietsdoen (2020), Hōjōki werd in vertaling Hōjōki – mijn leven als kluizenaar (2022) en Heike monogatari werd De val van de Taira (2022).
Muromachi periode (1338-1573)

- Tsukubashū 菟玖波集 (1356), ‘De Tsukuba collectie’: Een bloemlezing van renga gedichten, ook met renga uit vroegere periodes. Het werk hielp mee om van renga een onafhankelijke en volwaardige dichtvorm te maken.
- Taiheiki 太平記 (ca. 1371), ‘De kronieken van grote vrede’: Een gunki monogatari over de periode vanaf de val van het Kamakura shogunaat, over de gefaalde keizerlijke restauratie door Go-Daigo, tot en met de stichting van het Ashikaga shogunaat. Het boek werd later belangrijk voor het Japans nationalisme.
Ook belangrijk: Opkomst theatervormen Nō 能 en Kyōgen 狂言. Nō en Kyōgen werden samen opgevoerd, maar hadden een ander doelpubliek; Nō was een gesofisticeerde theatervorm voor de aristocratie, terwijl Kyōgen meer volks van karakter was. De theaterteksten van beide vormen werden pas later op schrift gesteld. Belangrijk in de ontwikkeling van het Nō theater was de Kanze school. Stichters en ontwikkelaars van die school, Zeami Kan’ami 世阿弥観阿弥 en Zeami Motokiyo 世阿弥元清 (1363-1443) waren productieve theaterschrijvers en legden de regels van het theater vast.
Edo periode (1603-1868)

- Ukiyo monogatari 浮世物語 (1661), ‘Verhalen van de drijvende wereld’: Een verhaal dat het stedelijke leven van die tijd vierde, geschreven in zo weinig mogelijk kanji zodat het gewone volk het ook kon lezen. Ukiyo 浮世, ‘de drijvende wereld’, wordt gebruikt om de florerende stedelijke cultuur van de Edo periode te benoemen (denk aan ukiyo-e 浮世絵).
- Kōshoku ichidai otoko 好色一代男 (1682), ‘Het leven van een man verslingerd aan de liefde’: De bestseller roman van de belangrijkste auteur uit de Edo periode, Ihara Saikaku 井原西鶴 (1642-1693). Het werk geeft een beeld van de hedonistische levensstijl in de Edo periode en heeft een sterke focus op seksueel genot, wat aansloeg bij de chōnin 町人 (vergelijkbaar met de stedelijke bourgeoisie) en het gewone volk.
- Oku no hosomichi 奥の細道 (1694), ‘De smalle weg naar Oku/het diepe noorden’: Een poëtisch reisdagboek geschreven door de grote poëet Matsuo Bashō 松尾芭蕉 (1644-1694), de vader van de haiku dichtvorm. Dit werk bevat niet enkel proza-passages over zijn reis, maar ook Bashō’s haikai.
- Hagakure 葉隠 (1709-1716), ‘Verborgen door bladeren’: Een spirituele en praktische gids van en voor samoerai. Het boek bevat de visie op bushidō, ‘de weg van de samoerai’, van Yamamoto Tsunetomo 山本常朝 (1659-1719), die zelf samoerai was. De notie van giri 義理, of plichtsbewustzijn, staat centraal.
Ook belangrijk: Opkomst van de theatervorm Kabuki 歌舞伎. Een bekende naam binnen het Kabuki theater in de Edo periode was Chikamatsu Monzaemon 近松門左衛門 (1653-1725). Hij kreeg later ook wel de bijnaam ‘de Japanse Shakespeare’. Enkele bekende werken van hem zijn onder andere Sonezaki shinjū 曾根崎心中 (Liefdesdood in Sonezaki, 1703) en Kokusen’ya kassen 国姓爺合戦 (De gevechten van Coxinga, 1715).
Veelgestelde vragen
Dat is de Genji monogatari (Het verhaal van Genji). Het wordt vaak ‘s werelds eerste roman genoemd. Murasaki Shikibu’s verhaal werd in de loop van de eeuwen verheven tot een nationale schat binnen Japan en maakt deel uit van het curriculum van Japanse middelbare scholen. Het werd al meerdere keren vertaald, onder andere naar het Engels en het Nederlands, en inspireert tot op de dag van vandaag recreaties ervan in de kunst, film, manga-adaptaties of hervertellingen.
Jazeker. De Belgische vertaler Jos Vos heeft al meerdere Klassiek Japanse werken vertaald, waaronder De smalle weg naar het verre noorden (2005), Het verhaal van Genji (2013), Het hoofdkussenboek (2019), en De val van de Taira (2022). Wil je liever een bloemlezing uit de klassieke Japanse literatuur in vertaling, dan is zijn boek Eeuwige reizigers – een bloemlezing van de klassieke Japanse literatuur (2005) iets voor jou!
De oudste Japanse geschreven tekst die nu nog beschikbaar is, is de Kojiki uit 712. Deze mytho-historische kroniek van Japan werd opgesteld op vraag van de keizer. Acht jaar later, in 720, volgde de Nihon shoki, die dezelfde functie had en initieel ook meer toonaangevend was.
Dit artikel is geschreven door Isy van Dorpe
Bronnenlijst
- Britannica, T. Editors of Encyclopaedia. 2023. “monogatari.” Encyclopedia Britannica. Laatst geüpdatet 29 september 2023. https://www.britannica.com/art/monogatari.
- Katō Shūichi 加藤周一. 1997. A History of Japanese Literature: From the Man’yōshū to Modern Times. Vertaald door Don Sanderson. Richmond: Japan Library.
- Keene, Donald. 2023. “Japanese literature.” Encyclopedia Britannica. Laatst geüpdatet 24 mei 2023. https://www.britannica.com/art/Japanese-literature.
fantastisch overzicht! het hoofdkussenboek heb ik altijd al willen lezen..
Wederom een zeer boeiend artikel! En zulke mooie foto’s telkens, ik kan niet wachten op meer!