Ukiyo-e is een genre van Japanse kunst dat zijn bloei periode kende van de 17de tot de 19de eeuw, grofweg tijdens de bekende Edo periode. De Japanse kunstenaars maakten houtsneden en schilderijen met onderwerpen als vrouwelijke schoonheden, kabuki-acteurs en sumoworstelaars, scènes uit de geschiedenis en volksverhalen, reisscènes en landschappen, flora en fauna, en erotiek. De term ukiyo-e (浮世絵) betekent letterlijk “afbeeldingen van de drijvende wereld” en staat hedendaags vooral bekend als de kunstige Japanse houtsneden.
Wat is Ukiyo-e eigenlijk?
De term Ukiyo (浮世) wordt gebruikt om de aspecten van het stadsleven en de cultuur tijdens de Edo-periode te beschrijven, met name in verband met amusement. Ukiyo betekent letterlijk ‘drijvende wereld‘ en Ukiyo-e (浮世絵) zijn Japanse houtdrukken waarop vaak populaire geisha’s, sumoworstelaars en Kabuki-acteurs, prachtige landschappen zoals de berg Fuji, scènes uit de plaatselijke folklore, flora en fauna en nog veel meer zijn afgebeeld.
Aanvankelijk werden ukiyo-e schilderijen één voor één met de hand getekend. Maar later werd een houtblokdrukmethode ontwikkeld, waardoor het gemakkelijk werd om duizenden ukiyo-e prenten uit te geven. De prijs van één ukiyo-e prent in die tijd was ongeveer één kom soba (¥300). Hierdoor kon een groter aantal mensen de kunstwerken veroorloven en verspreiden deze zich snel over Japan.
Vandaag de dag speelt ukiyo-e kunst een grote rol in onze ontdekking van de geschiedenis gezien ze een blik geven in het dagelijkse leven en de cultuur van de Edo periode. Lees hieronder verder over de opkomst van het ukiyo-e in Japan.
Een kijkje in de geschiedenis van Ukiyo-e
In 1603 werd de stad Edo (hedendaags Tokyo) de zetel van het machtige heersende Tokugawa shogunaat. De chōnin-klasse (kooplieden, ambachtslieden en arbeiders), die zich al eeuwen onderaan de sociale ladder bevonden ver onder bijvoorbeeld de samoerai. Zij profiteerde in deze tijd van vrede en de snelle economische groei en werden zo steeds rijker en begonnen op zoek te gaan naar plezier. Hierdoor belanden ze vaak in bekende kabukitheaters, theehuisjes voor culturele sessies met geisha’s of in de armen van de courtisanes van de uitgaansbuurten.
De term ukiyo (“drijvende wereld“) werd gebruikt om deze hedonistische levensstijl te beschrijven. Gedrukte of geschilderde ukiyo-e werken werden daarom razend populair bij de chōnin-klasse en de verspreiding ervan ging snel over heel Japan.
“Kanagawa okinami ura” (神奈川沖浪裏, The Great Wave off Kanagawa)
Verreweg de bekendste ukiyo-e prent aller tijden, De Grote Golf van Kanagawa, zoals hij algemeen bekend staat, komt uit Hokusai Katsushika’s serie die getiteld de 36 Gezichtspunten op de Berg Fuji. Deze prent werd alom geroemd en verzameld door Europese en Franse verzamelaars. Het is door de eeuwen heen veel gekopieerd en gereproduceerd. Ik weet zeker dat hij iedereen bekend voorkomt.
Top 10 beroemde ukiyo-e werken uit Japan
De volgende ukiyo-e werken zijn tekenend geweest voor de geschiedenis van deze Japanse kunstvorm.
- “De grote golf voor Kanagawa” (Kanagawa-oki nami-ura) door Katsushika Hokusai
- “De droom van de vissersvrouw” (Taimanin Asahi) door Katsushika Hokusai
- “De courtisane en de twee klanten” (Keisei to nyōbō) door Kitagawa Utamaro
- “De rode Fuji” (Aka-Fuji) door Katsushika Hokusai
- “De acteur Ichikawa Danjūrō als Benkei” (Ichikawa Danjūrō Benkei) door Sharaku
- “De acteur Ichikawa Danjūrō als Jiraiya” (Ichikawa Danjūrō Jiraiya) door Sharaku
- “De acteur Segawa Kikunojō als de courtisane Agemaki” (Segawa Kikunojō Agemaki) door Sharaku
- “De acteur Nakamura Utaemon als de courtisane Yatsuhashi” (Nakamura Utaemon Yatsuhashi) door Sharaku
- “De acteur Ichikawa Kodanji als Kuzunoha” (Ichikawa Kodanji Kuzunoha) door Sharaku
- “De acteur Arashi Rikan als Onodera Kinsaku” (Arashi Rikan Onodera Kinsaku) door Sharaku
Hoe maak je ukiyo-e kunst?
Ukiyo-e werken werden gemaakt volgens een proces dat uit meerdere stappen bestond: het maken van een houtblok, het snijden van de afbeelding in het houtblok, het aanbrengen van inkt op het houtblok en het afdrukken van de afbeelding op papier.
Eerst maakt de kunstenaar een schets of schilderij van de gewenste afbeelding. Deze wordt dan gebruikt om een gedetailleerde lijntekening te maken, die wordt overgebracht op een houten blok. Het blok zou worden gesneden met de afbeelding, waarbij elke kleur een apart blok vereiste.
Vervolgens werden de gesneden blokken geïnkt en op papier gedrukt om een afdruk te maken. De kunstenaar of uitgever hield vaak toezicht op het drukproces om ervoor te zorgen dat de afdrukken van hoge kwaliteit waren.
Ukiyo-e prenten werden meestal in series gemaakt, waarbij elke prent in de serie een ander stadium in het drukproces vertegenwoordigde. Een prent kon bijvoorbeeld worden gemaakt met alleen het zwarte blok, of met alle blokken voor een afbeelding in kleur.
Waar kan je de mooiste ukiyo-e werken bezichtigen?
Veel musea over de hele wereld hebben collecties van ukiyo-e prenten, waaronder het British Museum in Londen, het Metropolitan Museum of Art in New York, het Art Institute of Chicago, het Los Angeles County Museum of Art en het Tokyo National Museum in Japan. Zelfs ons eigen Van Gogh museum bezit een grote collectie.
Het is tegenwoordig vaak ook mogelijk om ukiyo-e prenten online te bekijken. Veel musea en galeries hebben hun collecties gedigitaliseerd en beschikbaar gesteld op hun websites. Er zijn ook een aantal online bronnen, zoals het Ukiyo-e Search Project, waarmee gebruikers ukiyo-e prenten uit verschillende bronnen kunnen zoeken en bekijken.
Leuk om te weten over ukiyo-e verzamelaars
Wist je dat de Frans impressionistisch kunstschilder Claude Monet een groot fan was van Japanse houtsneden zoals Ukiyo-e? Hij haalde hier veel inspiratie uit voor zijn kunstwerken en hing heel zijn huis naast de beroemde vijver van het schilderij “The Water Lily Pond” ermee vol. Hij was niet de enige beroemde schilder die fan was. De Japanse prentkunst was tevens één van Vincents van Goghs belangrijkste inspiratiebronnen en ook hij was een enthousiast verzamelaar. De prenten werkten voor hem als een katalysator: ze leerden hem op een nieuwe manier naar de wereld te kijken.