Ga naar de inhoud
Tokyo.nl » Japan (日本) » Religie in Japan » Boeddhisme in Japan » Zuiver-land Boeddhisme in Japan

Zuiver-land Boeddhisme in Japan

Beeld van Amida Boeddha
Beeld van Amida Boeddha / Franklin Heijnen, CC BY-SA 2.0, via Wikimedia Commons

Het Zuiver-land boeddhisme is de grootste stroming van boeddhisme in Japan. Maar liefst 22 miljoen Japanners zijn aanhanger van het Zuiver-land boeddhisme. Dat is meer dan de volledige bevolking van Nederland! Wat houdt deze uiterst populaire stroming dan juist in? En hoe kan het zo veel mensen voor zich winnen, zowel binnen als buiten Japan? De antwoorden op die vragen krijg je in dit artikel! We nemen je mee door de geschiedenis van het Zuiver-land boeddhisme en ontdekken wat deze boeddhistische school anders maakt dan de rest. Wil je liever meteen op ontdekking gaan langs Zuiver-land tempels? Bekijk dan zeker het handig lijstje van onze top 5 Zuiver-land tempels.

Lees snel verder;

Ontstaan van het Pure Land boeddhisme

Oorsprong

Mandala met Amida Boeddha
16e eeuwse Japanse Taima mandala van Amida boeddha die een prinses in zijn paradijs verwelkomt / publiek domein

Het Zuiver-land boeddhisme, in het Japans Jōdo shū 浄土宗 genoemd, ontstond niet uit het niets. De school is gebaseerd op het Mahayana boeddhistische concept van devotie aan Amitabha Boeddha, Amida Nyorai 阿弥陀如来 in het Japans. Door de devotie aan deze boeddha kon een gelovige toegang krijgen tot wedergeboorte in zijn Westelijke Paradijs. In het sanskriet heet dat paradijs Sukhavati, wat naar Jōdo 浄土 wordt vertaald in het Japans. In het Nederlands betekent het ‘zuiver land’. Vandaar ook de naam van de boeddhistische school. Misschien ben je de school ook al tegengekomen onder de Engelse naam ervan: Pure Land Buddhism.

Mahayana boeddhistische concepten rond het aanbidden van Amitabha circuleerden al eeuwenlang! Die concepten werden door de eeuwen heen ontwikkeld op de reis van het boeddhisme doorheen andere Aziatische landen. Van India ging het concept van het Zuivere Land door Centraal Azië en dan zo naar China, waar het bekend stond als jingtu zong 浄土宗 en populair was in de 3e eeuw. Van daaruit werd het onder andere verspreid naar Japan. Jōdo shū als onafhankelijke boeddhistische school binnen Japan ontstond echter pas in de Kamakura periode (1185-1333).

Voorlopers

Prent van de Kamakura Daibutsu
De Kamakura Daibutsu, een beeld van Amida Boeddha in Kamakura, in een shin hanga prent van kunstenaar Kawase Hasui / publiek domein

Hoewel de Japanse Zuiver-land school pas officieel ontstond in de 12e eeuw, was het aanbidden van Amida boeddha voordien verre van onbekend in Japan. De Chinese jingtu leer was er namelijk al geïntroduceerd in de 7e eeuw. Zo werd Amida devotie ook al beoefend door sommige van de Nara boeddhistische scholen in de 8e eeuw. 

Een belangrijke school die Amida devotie in zijn leer opnam, was het Tendai boeddhisme van Saichō. Het is ook vanuit deze eclectische leer van het Tendai boeddhisme dat het Japanse Zuiver-land boeddhisme uiteindelijk tot stand komt.

Het zit namelijk zo: vooraleer Zuiver-land boeddhisme echt een aparte school was, waren er in de late Heian periode (11e – 12e eeuw) al Tendai geschoolde monniken die van de Hiei berg afkwamen om het geloof in Amida boeddha te verspreiden onder de gewone bevolking. Deze monniken deden dat vaak met zang en dans. Enkele van die verspreiders waren Kūya 空也 (903-972), Genshin 源信 (942-1017), en Ryōnin 良忍 (1072-1132). Zij reikten de gewone Japanner een boeddhistisch middel aan om gered te worden van een slechte wedergeboorte.

Weetje: De monnik Genshin is het meest bekend voor zijn boek Ōjōyōshū 往生要集, ‘De grondbeginselen van wedergeboorte in het Zuivere land’. De naam zou het misschien niet doen vermoeden, maar dit boek bevat ook zeer gedetailleerde beschrijvingen van de boeddhistische hellen (ja, er zijn meerdere hellen). Het promoot geloof in Amida’s paradijs door mensen angst in te boezemen voor een slechte wedergeboorte in een van deze verschrikkelijke hellen. Bekijk de video hieronder om een idee te krijgen van hoe deze hellen eruitzien. Waarschuwing voor gevoelige lezers: de schilderijen binden er beslist geen doekjes om.

Beschrijving van Japanse kunst gebaseerd op boeddhistische hellen

Deze bewegingen waren er dan ook gekomen om een reden: de onzekerheid rond mappō 末法, het einde van het tijdperk van de boeddhistische wet. Dit einde betekende voor boeddhisten dat de wereld zou verzinken in chaos, omdat de originele leer van de boeddha al te lang geleden was. Volgens de Japanse berekeningen lag het punt van mappō in 1052. Mappō bracht zelfs binnen het boeddhisme een pessimistische sfeer en sommigen geloofden niet meer dat verlichting in deze wereld bereikt kon worden. Het beste waar een mens uit deze wereld nog op kon hopen, was wedergeboorte in een paradijs en niet in de boeddhistische hellen.

De angst voor mappō werd tijdens de Kamakura periode ook als het ware bevestigd door de sociale veranderingen binnen Japan die veel chaos met zich meebrachten: het machtsverlies van het keizerlijke hof, het ontstaan van een samoerai klasse en de creatie van een militair bewind door de Kamakura shōguns. Er was zelfs een opkomst van gewapende monniken die elkaars tempels gingen afbranden. Het was dus geen pretje om in die tijd te leven. Het is dan ook geen wonder dat vormen van boeddhisme die toegankelijk waren voor alle mensen en redding boden, populair werden.

Maar hoe en wanneer werd Zuiver-land boeddhisme dan een echte school in Japan? Daarvoor moeten we naar het verhaal van de monnik Hōnen kijken!

Hōnen

Standbeeld van jonge Hōnen
Standbeeld van de jonge Hōnen bij de Zōjō-ji tempel / Hyppolyte de Saint-Rambert, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons

Hōnen 法然 (1133-1212) begon aan zijn boeddhistische leven toen hij 15 jaar oud was. Hij trad in het Enryaku-ji klooster op Hieizan waar hij onderricht werd in Tendai boeddhisme. Omdat Tendai ook het concept van redding door Amida omvatte, kwam Hōnen er mee in aanraking. Hōnen raakte onder andere geïnspireerd door de hierboven vermelde Ōjōyōshū van de Tendai monnik Genshin en 7e eeuwse geschriften uit China.

De ontwikkeling van zijn eigen gedachtegoed over Amida devotie kwam slechts op latere leeftijd. In 1175, toen hij ongeveer 42 was, verkondigde hij de volgende boodschap: Enkel de Nenbutsu 念仏 is nodig om redding te bereiken. Nenbutsu, ook geschreven als nembutsu, is de praktijk van het aanroepen van Amida boeddha.

Illustratie van Hōnen
Illustratie uit de geïllustreerde biografie van Hōnen uit de 14e eeuw / publiek domein

In 1198 schreef hij een werk getiteld Senchaku hongan nenbutsu shū 選択本願念仏集, ‘Verzameling over de nenbutsu van de originele gelofte’. Hierin heeft hij het over enerzijds shōdō 正道, het Rechtvaardige Pad, en anderzijds jōdo 浄土, het Zuivere Land. Shōdō slaat op de traditionele manier van boeddhisme: door de boeddhistische voorschriften van boeddha te volgen, kun je uiteindelijk nirvana bereiken en ontsnappen uit de cyclus van leven en dood. Volgens Hōnen was het door de tijd van mappō praktisch onmogelijk geworden om dit pad nog te volgen en de verlichting te bereiken.

Maar wat konden mensen dan wel nog doen? Proberen herboren te worden in Amida’s Westelijke Paradijs, natuurlijk! De manier om dit te bekomen was volgens Hōnen ook totaal niet moeilijk. Al wat je moet doen is Amida aanroepen door de nenbutsu te scanderen! Hōnen waarschuwt wel dat de nenbutsu niet zomaar tot de vergeving van een slecht of immoreel leven zal leiden. Je moet als gelovige nog steeds je best doen om zo goed mogelijk te leven en een devotie voelen voor Amida Boeddha.

Portret van Hōnen
Portret van Hōnen / publiek domein

Door de toegankelijkheid van deze methode en door Hōnen’s bekommernis over de redding van álle mensen, dus ook vrouwen, kreeg zijn leer al snel veel navolging. De Jōdo school was geboren! Maar niet iedereen was deze nieuwe stroming gunstig gezind. De gevestigde boeddhistische scholen voelden zich bedreigd in hun invloed bij de aristocratie door de snelle groei van de Zuiver-land school. De focus van Hōnen op de nenbutsu en het loslaten van de andere boeddhistische regels was uiterst onorthodox. Om die reden werd Hōnen in 1207 door de keizer en de Kamakura bakufu uit Kyōto verbannen naar Shikoku. Enkele van zijn leerlingen werden zelfs ter dood veroordeeld.

In 1211 mocht hij echter uit verbanning terugkeren en werd hij zelfs warm onthaald in Kyōto, waar hij een jaar later ook overleed. Zelfs al kreeg Hōnen tijdens zijn leven veel tegenwind, toch bleef hij altijd gematigd en respectvol tegenover de andere boeddhistische scholen. Voor hem konden de verschillende aanpakken van boeddhisme zonder probleem naast elkaar bestaan.

Kenmerken Zuiver-land boeddhisme

Amida Boeddha en zijn paradijs

Schilderij van Amida die gelovige ontvangt in paradijs
Amida, omringd door bodhisattvas, verwelkomt een gelovige in zijn paradijs / publiek domein

Amida boeddha heet eigenlijk Amitabha in het Sanskriet, wat ‘oneindig licht’ betekent. Soms wordt hij ook Amitayus betekent, wat ‘oneindig leven’ betekent. Deze boeddha wordt gezien als de grote redder, aangezien hij enkele geloften aflegde tijdens een vorig leven als monnik genaamd Dharmakara. Eén van die geloften was de volgende: wanneer hij een boeddha zou zijn, zou hij ervoor zorgen dat elk levend wezen die in hem gelooft en hem aanroept, herboren kan worden in zijn Sukhavati, het Zuivere Land.

De bedoeling van dat Westelijke Paradijs is niet enkel een hemels hiernamaals geven aan gelovigen. Door alle begeerten van mensen te vervullen in het paradijs, worden die begeerten als het ware weggenomen. In dat paradijs wordt het pad naar nirvana dus makkelijker gemaakt voor boeddhisten. Zeker in vergelijking met de barre omstandigheden van Japan in de late Heian- en Kamakura periodes.

In de legendes over deze boeddha valt te lezen hoe hij precies mensen redt. Zo is er de Parabel van het Witte Pad. Die gaat als volgt:

Er was eens een man die naar het Westen reisde en bij het water aankwam. Het enige pad dat erlangs liep, was een wit paadje geflankeerd door golven en vlammen. Toen de man achterom keek, zag hij dat hij werd achtervolgd door wilde beesten en bandieten. Hij had geen andere keuze dan het witte pad te nemen. Toen hij het pad nam, hoorde hij de stem van Amida Boeddha. Amida zei dat hij de man zou beschermen zolang hij het witte pad bewandelde met een oprecht hart. De reiziger bereikt via dat pad uiteindelijk Sukhavati!

Dit verhaal sluit perfect aan bij de ingesteldheid van Hōnen’s Zuiver Land boeddhisme.

Op schilderijen, zoals de afbeelding hierboven, wordt Amida vaak afgebeeld op een paarse wolk, samen met bodhisattvas en andere hemelse wezens. Dit heet de raigō 来迎, de ‘verwelkomende aantocht’. Dit is de manier waarop Amida overledenen komt halen om mee te nemen naar zijn Westelijk Paradijs. 

Weetje: Ken je de Studio Ghibli anime film The Tale of Princess Kaguya, die gebaseerd is op een Klassiek Japanse monogatari? Aan het einde van die film komt Amida boeddha de prinses ophalen op zijn paarse wolk, met een parade van hemelse wezens rond hen. Kijk hieronder zelf maar eens.

De raigō scene uit The Tale of Princess Kaguya

Nenbutsu 念仏

Een 13e eeuws standbeeld van de monnik Kūya waarin wordt afgebeeld hoe hij het geloof met zang en dans verspreidt. Er komen kleine buddhas uit zijn mond.
Een 13e eeuws standbeeld van de monnik Kūya waarin wordt afgebeeld hoe hij de nenbutsu met zang en dans verspreidt / Publiek domein

Zoals al gezegd werd, was nenbutsu al veel langer bekend in Japan. Voor Zuiver-land boeddhisme werd de praktijk van nenbutsu echter wel essentieel. Voor zijn dood schreef Hōnen Ichimai kishōmon 一枚起請文, ‘Eén vel papier’. In dit korte document vatte hij zijn leer nog eens samen en benadrukte hij de nenbutsu als het belangrijkste element binnen zijn school. Iedereen die de nenbutsu scandeerde met een correcte ingesteldheid en een oprecht hart, zou door Amida gered worden. Methodes en praktijken van andere boeddhistische scholen konden ook handig zijn voor Zuiver-land boeddhisten, maar enkel als hulpmiddelen. Een Jōdo boeddhist kan dus ook gebruik maken van meditatie, sutras scanderen en de levensvoorschriften van het boeddhisme. Maar het moet niet verplicht. De nenbutsu is de enige essentiële praktijk.

De nenbutsu werd dankzij het Zuiver Land boeddhisme heel populair. In 1207 werd het scanderen van de nenbutsu zelfs verboden, omdat het de populariteit van Hōnen en het Zuiver-land geloof te groot was geworden. Omdat de gevestigde boeddhistische scholen allerlei rituelen uitvoerden voor het beschermen van de staat, zagen ze het opkomende Zuiver-land boeddhisme en de nenbutsu niet enkel als een bedreiging voor hun eigen invloed maar ook voor de stabiliteit van de staat. Samen met het verbod op de nenbutsu werden ook Hōnen en zijn leerling Shinran verbannen uit Kyōto. In 1211 werd het verbod en de verbanning opgeheven.

Maar wat is nenbutsu nu eigenlijk? Concreet slaat de Nenbutsu op het reciteren van de naam van Amida Boeddha. Het omvat de woorden Namu Amida butsu 南無阿弥陀仏, wat vertaald kan worden als ‘hulde aan Amida Boeddha’. Je kan deze woorden eenmalig scanderen of in herhaling. Je kan het gewoon uitspreken of ook al zingend scanderen. Je kan ook een boeddhistische gebedssnoer (juzu/zuzu 珠数) gebruiken om bij te houden hoeveel keer je de nenbutsu al gescandeerd hebt. Er bestaan dus veel verschillende manieren om Amida te aanroepen.

In de video hieronder zie je een voorbeeld van een gezongen en herhaalde nenbutsu:

Gezongen nenbutsu

Een voorbeeld van een heel korte en eenmalige nenbutsu kunnen we vinden in de populaire anime reeks Kimetsu no yaiba (Demon Slayer). Zo zie je maar, boeddhisme is zelfs in de meest bekende pop culture terug te vinden!

De korte nenbutsu scene in Demon Slayer

Jōdo Shinshū

Zoals elke Japanse boeddhistische school zijn er binnen Jōdo shū ook aftakkingen ontstaan. De grootste daarvan, zo groot dat we het kunnen aanschouwen als een boeddhistische school op zich, is Jōdo shinshū 浄土真宗. Jōdo shinshū kan vertaald worden als ‘Ware Zuiver-land boeddhisme’, maar wordt vaker ook gewoon Shin Boeddhisme (Shinshū 真宗) genoemd. De oorsprong van deze aftakking van Zuiver-land boeddhisme ligt bij de monnik Shinran.

Shinran

Portret van Shinran
Portret van Shinran / publiek domein

Shinran 親鸞 (1173-1263) werd boeddhistische monnik na de dood van zijn beide ouders op jonge leeftijd. Hij ging in de leer bij de Tendai school op Hieizan. Hij was echter op zoek naar nog meer spirituele inzichten. Hij vond die uiteindelijk bij Hōnen. Shinran werd dus een leerling van Hōnen en verdiepte zich volledig in de devotie voor Amida Boeddha. Uiteindelijk werd Shinran samen met Hōnen verbannen uit Kyōto. Tijdens die verbanning bereikte Shinran nog een diepere bewustwording van de Zuiver-land leer.

Shinran kwam tot inzicht dat zelfs een gewone man via de nenbutsu een waar boeddhistisch leven kon leiden zonder een monnik te moeten zijn. Op aanraden van Hōnen nam Shinran een vrouw ten huwelijk en kreeg kinderen. Het zit namelijk zo: hoewel Jōdo en Shin boeddhisten ook tempels hadden en priesters werden, volgden ze niet alle originele monastische regels van het boeddhisme. Zo konden Jōdo en Shin priesters dus trouwen en kinderen krijgen zonder dat ze daar in hun opzicht de regels mee braken. Voor andere boeddhistische scholen was dit echter wel onorthodox en scandaleus! 

Standbeeld van Shinran
Standbeeld van Shinran aan de Honganji Suminobo tempel in Kyōto / 運動会プロテインパワー, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons

Shinran’s verbanning werd uiteindelijk opgeheven in 1211. Na de dood van zijn meester Hōnen trok Shinran naar de Kantō regio, waar hij een groot aantal volgers wist te verzamelen. In 1224 schreef hij ook zijn belangrijkste werk, waarin hij zijn ideeën over Zuiver-land boeddhisme en commentaren op soetras in vervatte. Dat werk is Kyōgyōshinshō 教行信証. Deze gangbare titel is een afkorting van een veel langere titel die vertaald kan worden als ‘De ware leer, de praktijken, het geloof en het bereik van het Zuivere Land’.

De laatste jaren van zijn leven bracht Shinran door in Kyōto. Na zijn dood in 1263 zorgde zijn dochter Kakushinni ervoor dat er een mausoleum voor hem werd opgericht in Kyōto. Dat mausoleum is vandaag de dag te vinden bij de Higashi hongan-ji tempel.

Shin boeddhisme

Pagode van Higashi hongan-ji
De pagode van de Shin boeddhisme tempel Higashi hongan-ji in Kyōto / Zairon, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons

Shin boeddhisme komt voor het grootste deel overeen met Zuiver-land boeddhisme. Het was ook nooit Shinran’s bedoeling geweest om zich volledig af te zetten tegen de leer van zijn meester.

Shinran pleitte voor het vertrouwen in tariki 他力 of ‘andere kracht’. In de tijd van mappō was het onmogelijk geworden om op eigen kracht (jiriki 自力) verlichting te bereiken. Volgens Shinran is geloof hebben in Amida Boeddha en zijn belofte om alle levende wezens te redden dus genoeg. Want waarom zou je het moeilijk maken als het ook makkelijk kan dankzij Amida Boeddha? De nadruk op geloof als primaire factor is wat Shinran’s visie onderscheid van zijn meester Hōnen.

Voor Shinran was de nenbutsu een uiting van dank aan Amida en zijn grenzeloze compassie, aangezien hij iedereen eigenlijk al vergeven had. Iedereen, ongeacht levensweg, kon er dus op rekenen dat die naar Amida’s Westelijke Paradijs zou gaan. Voor Shinran stond het bereiken van het Zuivere Land ook gelijk aan het bereiken van nirvana

Veelgestelde vragen

☸ Wat is Zuiver-land boeddhisme?

Zuiver-land boeddhisme, Jōdo shū in het Japans, is een boeddhistische school in Japan. De school werd gesticht door de monnik Hōnen. De leer van de school draait rond de devotie van Amida boeddha, die een gelofte aflegde om alle levende wezens te redden naar zijn Westelijk Paradijs, het Zuivere Land. Amida aanbidden kan via het reciteren van zijn naam. Die praktijk wordt nenbutsu genoemd en staat centraal binnen Zuiver-land boeddhisme.

📿 Wat is Shin boeddhisme?

Shin boeddhisme komt van het Japanse Jōdo shinshū, wat ‘Ware Zuiver-land boeddhisme’ betekent. Het is een aftakking van Jōdo shū en werd gesticht door de monnik Shinran. Shin boeddhisme legt in vergelijking met Zuiver-land boeddhisme meer focus op het geloof in Amida boeddha dan de praktijken van devotie. 

🎇 Wie is Amida Boeddha?

Amida, Amitabha in het Sanskriet, betekent ‘oneindig licht’. Deze boeddha legde in een ver verleden een eed af waarin hij zwoer om alle levende wezens te redden. Hij ontvangt deze wezens dan in zijn Westelijke Paradijs, dat ook Sukhavati, Zuiver Land of Jōdo wordt genoemd. De aanbidding van Amida maakt al eeuwenlang deel uit van Mahayana boeddhistische stromingen. In het Zuiver-land boeddhisme is de devotie voor Amida het middelpunt van de leer. 

🛐 Zijn er belangrijke tempels van het Zuiver-land boeddhisme?

Jazeker. De Chion-in tempel en de Hongan-ji tempels in Kyōto zijn respectievelijk de hoofdtempels van Jōdo shū en Jōdo shin shū. Ook Zōjō-ji in Tōkyō is een belangrijke tempel voor Jōdo shū. Om hier meer over te weten te komen kan je een kijkje nemen naar onze top 5 Zuiver-land tempels!

Dit artikel is geschreven door Isy Van Dorpe.

Bronnenlijst

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Tokyo.nl logo

Hulp nodig met je reis?

Beroemde highlights van Japan tekening