De wereldwijd bekende Japanse kunstenaar Katsushika Hokusai creëerde tijdens zijn leven meer dan 30.000 werken in uiteenlopende genres. Vandaag de dag geniet hij nog steeds grote bekendheid en blijven zijn werken anderen inspireren. Maar wie was deze man? En waarom is hij zo beroemd?
Katsushika Hokusai: de Japanse legende achter de kunst
Katsushika Hokusai, bekend als prentkunstenaar, schilder en tekenaar, werd geboren in 1760 in Edo (het huidige Tokyo). Hij groeide op in een arm gezin, waarbij zijn vader werkte als spiegelpolijster. Toch kreeg Hokusai kansen om te groeien in de artistieke wereld. Hij maakte veel reizen om inspiratie op te doen en zich verder te ontplooien als artiest in de Japanse kunst.
Op jonge leeftijd begon hij met houtsnijwerk in een periode waarin Japan meerkleurendruk introduceerde. Hij werd leerling bij de ukiyo-e-kunstenaar Katsukawa Shunshō, wiens stijl hij aanvankelijk overnam. In de loop van zijn carrière ontwikkelde Hokusai een geheel eigen, vernieuwende stijl.
De 1001 namen van Hokusai: duizend en één is misschien een beetje overdreven, maar het is geen leugen dat Hokusai in de loop van zijn carrière meerdere namen heeft gedragen, wat in de Japanse kunsttraditie niet ongewoon was. Voor hem persoonlijk relateerde de naam die hij koos direct aan zijn productie en stijl in die periode. Hij tekende bijvoorbeeld onder de namen Shunrō, Sōri of Hokusai Sōri. Vanaf 1813 gebruikte hij alleen de naam Hokusai, maar gaf deze in datzelfde jaar door aan een leerling en noemde zichzelf vervolgens Taito. Zo heeft hij er ongeveer 30 gehad (nét geen 1000 dus).
Hokusai kende in zijn volwassen leven ook periodes van grote armoede en tegenslagen. Hij kampte met financiële problemen en leed vermoedelijk aan een beroerte. Zijn vrouw overleed in 1827, en hij werd in de loop van zijn leven gedwongen zijn kleinzoon financieel te ondersteunen, wat zijn armoede verder verergerde. Ondanks deze moeilijkheden bleef hij gedreven werken. Hij stierf op 10 mei 1849, vier jaar voordat Japan door Commodore Perry werd gedwongen zijn grenzen te openen voor de buitenwereld.
De Japanse kunstenaar was zelf bescheiden over zijn werk en verklaarde dat alles wat hij voor zijn 65e had gemaakt, niet de moeite waard was. Op 73-jarige leeftijd beweerde hij de essentie van de natuur te beginnen begrijpen, en hij geloofde dat hij op zijn honderdste een ware meester zou worden. Of dat gelukt is, zullen de kunsthistorici wel beantwoorden.
Zijn artistieke stijl
Katsushika Hokusai’s stijl evolueerde sterk gedurende zijn leven. In zijn vroege jaren hield hij zich vooral bezig met boekillustraties en surimono (privégedrukte prenten voor speciale gelegenheden, vaak een combinatie van beeld en poëzie). In plaats van zich te focussen op slechts één onderwerp, ontwikkelde Hokusai zich tot een meester over het gehele scala van ukiyo–e-kunst, waaronder losse prenten, surimono, geïllustreerde boeken, verhalen, illustraties voor poëziebundels en historische romans, en erotische uitgaven (shunga).
Hij tekende onderwerpen zoals dieren, planten, landschappen, menselijke figuren, en historische en bovennatuurlijke thema’s. Zijn werken vallen op door vloeiende lijnen, een dynamisch gevoel en een zorgvuldige compositie.
Ukiyo-e (lett. ‘prenten van de vlietende wereld’) is een Japanse kunststijl uit de Tokugawa-periode (1603–1867), gekenmerkt door houtblokprenten die het dagelijkse leven en de natuur weergeven.
Hokusai durfde te experimenteren met westerse perspectieven en kleuring, maar bleef tegelijkertijd trouw aan het Japanse gebruik om geen schaduwen af te beelden, omdat hij geloofde dat dit de vloeiende beweging van zijn lijnen zou verstoren. In tegenstelling tot andere kunstenaars van zijn tijd liet hij zich inspireren door het rauwe leven van de lagere klassen, in plaats van zich te richten op de verheven wereld van de elite.
Na 1812 stortte hij zich ook op het lesgeven en het maken van boeken voor amateurkunstenaars. Ondanks persoonlijke tragedies en gezondheidsproblemen bleef hij tot op hoge leeftijd actief, waarbij hij zich verder richtte op landschappen en historische scènes.
Invloeden op en door Hokusai
Hokusai werd beïnvloed door verschillende stijlen en culturen. Naast de invloed van zijn leermeester Katsukawa Shunshō verwerkte hij elementen van de traditionele Japanse Kanō-school en van Chinese en Nederlandse landschapsschilderkunst. De Nederlandse invloed kwam via de handel op het eilandje Dejima in de haven van Nagasaki, waar westerse boeken, wapens en wetenschappelijke instrumenten Japan binnenkwamen. Hokusai raakte hierdoor bekend met technieken zoals lineair perspectief en anatomische studies, die hij verwerkte in zijn eigen stijl. Naarmate Japan moderniseerde, liet Hokusai de klassieke ukiyo-e-stijl steeds meer los en ontwikkelde hij een stijl die dichter bij de westerse, Grieks-Romeinse traditie lag.
Zijn invloed reikte ver buiten Japan. In de 19e eeuw, toen Japanse kunst Europa overspoelde, inspireerde Hokusai mogelijk westerse kunstenaars zoals Claude Monet en andere impressionisten. Zo liet Monet zich vermoedelijk inspireren door Hokusai’s bloemenprenten voor zijn werk Chrysanthemums uit 1882.
Debussy componeerde zijn baanbrekende werk La Mer (1905) na het zien van The Great Wave off Kanagawa. De Sovjetfilmregisseur Sergei Eisenstein bewonderde de dynamiek in Hokusai’s werken en gebruikte zijn principes in de cinematografie. Ook in de wetenschappen vond men inspiratie in zijn werk: de wiskundige Benoît Mandelbrot verwees naar The Great Wave als een voorbeeld van fractale geometrie.
Enkele bekende werken van Hokusai
The Great Wave off Kanagawa / De grote golf van Kanagawa
Als je de naam Hokusai hoort, denk je waarschijnlijk spontaan aan het werk De grote golf van Kanagawa, de bekendste prent uit zijn serie Zesendertig gezichten op de berg Fuji (Fuji no Sanjūrokkei, ca. 1831). In deze bundel beeldde hij de iconische berg Fuji-san af in verschillende seizoenen en weersomstandigheden. Inspiratie voor dit project kwam grotendeels uit Hokusai’s obsessie voor de heilige berg, waarbij hij ook inspeelde op een toenemende belangstelling voor binnenlands toerisme.
Het bekendste kunstwerk uit deze reeks is zonder twijfel De grote golf van Kanagawa (Kanagawa oki nami ura). Dit is een houtsnede waarin een immense golf met dreigende klauwen vissersboten opslokt, met op de achtergrond de eeuwig aanwezige berg Fuji. Deze prent is iets groter dan A4-formaat en werd gecreëerd door de afdruk van 9 verschillende houtblokken.
Hokusai’s tekenboeken voor beginners
Hokusai creëerde ook andere werken, waaronder Hokusai Manga, een serie van tien geïllustreerde volumes. Dit werk werd beschouwd als een leerboek voor tekenaars om accuraat beelden weer te geven. Andere belangrijke werken zijn Denshin Kaishu en Hokusai Gashiki, instructieboeken over tekenen die in 1819 verschenen.
Het woord manga mag niet verward worden met de moderne betekenis van ‘stripverhaal’ of ‘satire’. Oorspronkelijk betekende het ‘een handleiding voor tekenen’.
Zijn oeuvre omvat meer dan 10.000 houtsneden en tussen de 30.000 en 40.000 tekeningen en schilderijen. Zou hij na al dat tekenen nog al zijn vingers hebben?
A Tour of the Waterfalls of the Provinces
Tijdens zijn reizen bezocht Hokusai bekende watervallen in verschillende provincies. Dit inspireerde hem tot zijn werk Shokoku taki meguri (諸国瀧廻り) [A Tour of the Waterfalls of the Provinces], een reeks van acht prenten, gepubliceerd in 1833.
Zijn prenten van de Japanse watervallen leggen niet alleen zijn indrukken vast, maar behoren ook tot zijn meest gewaagde houtblokprenten. Deze originele werken benadrukken de kracht en schoonheid van deze natuurfenomenen, die hij imposant weet weer te geven door dynamische composities en sterke kleurcontrasten.
Katsushika Hokusai prentcollectie | Bron: The Metropolitan Museum of Art, publiek domein
Culturele impact van Hokusai’s bekendste werk
Wereldwijd heeft De Grote Golf van Kanagawa een enorme impact gehad, vooral op geadverteerde goederen. Het kunstwerk werd wereldwijd verspreid en inspireerde het ontwerp en de reclame voor allerlei producten zoals t-shirts, eten, wijn, kleding, enzovoort. The Great Wave werd een wereldwijd herkenbaar symbool van Japan en wordt nog steeds gereproduceerd op onder meer mode, interieurdecoratie en boeken.
Ironisch genoeg worden de meeste van deze producten buiten Japan vervaardigd. In Japan zelf werd dit kunstwerk echter niet met dezelfde verhevenheid ontvangen, grotendeels omdat de ukiyo-e kunstbeweging populaire volkskunst was, in plaats van kunst van hoge status. Bovendien week Hokusai af van de typische Japanse onderwerpen en idealen.
Naast kunst had Hokusai’s werk ook maatschappelijke en symbolische betekenissen. De grote golf wordt vaak geïnterpreteerd als een reflectie op de veranderende geopolitieke situatie van Japan in de 19e eeuw, waarbij de golven de kwetsbaarheid van het land symboliseren tegenover buitenlandse invloeden. Hokusai’s werk blijft tot op de dag van vandaag zowel artistiek als cultureel invloedrijk.
Bronnenlijst
- Abou-Jaoude, Amir Lowell. 2016. “A Pure Invention: Japan, Impressionism, and the West, 1853-1906.” The History Teacher 50, nr. 1: 57–82. http://www.jstor.org/stable/44504454.
- Cartwright, Julyan H. E., and Hisami Nakamura. 2009. “WHAT KIND OF A WAVE IS HOKUSAI’S GREAT WAVE OFF KANAGAWA ?” Notes and Records of the Royal Society of London 63, nr. 2: 119–35. http://www.jstor.org/stable/40647253.
- Gookin, Frederick W. 1930. “Color-Prints by Katsushika Hokusai.” Bulletin of the Art Institute of Chicago (1907-1951) 24, nr. 2: 24–23. https://doi.org/10.2307/4103510.
- Guth, Christine M. E. 2011. “Hokusai’s Great Waves in Nineteenth-Century Japanese Visual Culture.” The Art Bulletin 93, nr. 4: 468–85. http://www.jstor.org/stable/23208270.
- Guth, Christine M. E. 2012. “The Local and the Global: Hokusai’s Great Wave in Contemporary Product Design.” Design Issues 28, nr. 2: 16–29. http://www.jstor.org/stable/41427823.
- Kewell Converters. “Levi’s Live Unbuttoned Campaign with Kewell Converters.” Toegankelijk op 27 maart 2025. https://www.kewell-converters.co.uk/case-studies/levis-live-unbuttoned-campaign-with-kewell-converters/.
- Keyes, Roger, and Hokusai. 1983. “Hokusai’s Illustrations for the ‘100 Poems.’” Art Institute of Chicago Museum Studies 10: 311–29. https://doi.org/10.2307/4104343.
- Mandarte. 2025. ‘’Hokusai – Onder de golf van Kanagawa.’’ Laatst gewijzigd op 12 september 2020. https://www.mandarte.nl/mzmk/495-hokusai-onder-de-golf-van-kanagawa.
- Mayor, A. Hyatt, and Yasuko Betchaku. 1985. “Hokusai.” The Metropolitan Museum of Art Bulletin 43, nr. 1: 1–48. https://doi.org/10.2307/3263896.
- MeisterDrucke. 2025. ‘’De droom van de vissersvrouw – Katsushika Hokusai.’’ Laatst geraadpleegd 27 maart 2025. https://www.meisterdrucke.be/fijne-kunsten-afdruk/Katsushika-Hokusai/1433543/De-droom-van-de-vissersvrouw.html.
- Minneapolis Institute of Art. 2025. ”Hokusai | Monet.” Geraadpleegd op 7 april 2025. https://new.artsmia.org/exhibition/hokusai-monet.
- Minneapolis Institute of Art. 2025. “Katsushika Hokusai | Chrysanthemums and Horsefly.” Geraadpleegd op 7 april 2025. https://collections.artsmia.org/art/8689/chrysanthemums-and-horsefly-katsushika-hokusai-nishimuraya-yohachi.
- Richard, Lane. 2025. ‘’Hokusai.‘’ laatst gewijzigd op 21 maart 2025, https://www.britannica.com/biography/Hokusai.
- The Metropolitan Museum of Art. 2025. “Claude Monet | Chrysanthemums.” Geraadpleegd op 7 april 2025. https://www.metmuseum.org/art/collection/search/437115.
Dit artikel is geschreven door Anke De Koninck
