De Japanse kunst –en vakmeesters zijn wereldberoemd geworden met hun schilderkunst, kalligrafie, sushi bereiding, ukiyo-e, porselein en natuurlijk het lakwerk dat oneindig geperfectioneerd kan worden. Hieronder beschrijven wij enkele kunsten en hun oorsprong ervan maar we beginnen met een top 10 Japanse vakmeesters.
Top 10 Japanse vakmeesters
- Jiro Ono (Sushi Chef): Jiro Ono staat bekend als een van de grootste sushi chefs van onze tijd. Hij is beroemd om zijn nauwgezette benadering van het maken van sushi, van het selecteren van de meest verse vis tot het perfectioneren van de sushirijst.
- Hokusai (Ukiyo-e Kunstenaar): Katsushika Hokusai was een beroemde kunstenaar uit de Edo-periode, vooral bekend om zijn houtsnedekunst en schilderijen in de ukiyo-e stijl. Zijn werk, zoals ‘De grote golf bij Kanagawa‘, heeft een blijvende invloed op de Japanse kunst.
- Masahiro Mori (Keramist): Mori was een invloedrijke Japanse keramist, bekend om zijn modernistische benadering van traditionele Japanse keramiek. Zijn eenvoudige, maar elegante ontwerpen hebben wereldwijde erkenning gekregen.
- Seiji Nakamura (Lakwerkmeester): Nakamura is een meester in het urushi lakwerk, een traditionele Japanse kunstvorm waarbij objecten worden bedekt met een glanzende lak. Zijn werk staat bekend om zijn verfijnde schoonheid en diepe glans.
- Sen no Rikyu (Theemeester): Rikyu wordt beschouwd als de historische figuur die de Japanse theeceremonie, of chanoyu, tot kunst heeft verheven. Zijn filosofie van wabi-sabi, het vinden van schoonheid in eenvoud en vergankelijkheid, heeft diepe wortels in de Japanse cultuur.
- Yoshida Kenkō (Schrijver): Kenkō was een Japanse auteur uit de late Heian en vroege Kamakura-periode, bekend om zijn werk “Tsurezuregusa” (Essays in Ledigheid), een verzameling van korte, contemplatieve essays die inzicht bieden in de Japanse esthetiek en filosofie.
- Issey Miyake (Modeontwerper): Miyake is een beroemde hedendaagse modeontwerper, bekend om zijn innovatieve en technologisch geavanceerde kledingontwerpen, die vaak een brug slaan tussen traditionele Japanse technieken en moderne mode.
- Shigeru Ban (Architect): Ban is een bekroonde hedendaagse architect, beroemd om zijn gebruik van onconventionele materialen zoals karton en papier om duurzame en esthetisch verantwoorde structuren te creëren.
- Morihei Ueshiba (Grondlegger Aikido): Ueshiba was de grondlegger van aikido, een moderne Japanse krijgskunst die bekend staat om zijn filosofie van vrede en harmonie. Zijn benadering van krijgskunst heeft invloed gehad op vele aspecten van de Japanse cultuur.
- Toshusai Sharaku (Ukiyo-e Kunstenaar): Sharaku is bekend om zijn ukiyo-e portretten van kabuki acteurs. Zijn werk, dat vaak dramatische gezichtsuitdrukkingen en dynamische composities kenmerkt, wordt gezien als enkele van de meest invloedrijke in de Japanse prentkunst.
Japanse schilderkunst
In Japan vormen schilderkunst en kalligrafie een verenigde kunstvorm, bestaande uit twee nauw verbonden disciplines. Het is een traditie dat een bekwame schilder ook een vaardige kalligraaf is. Beide kunstvormen worden beoordeeld op hun vermogen tot expressie. De basisgereedschappen voor zowel de schilder als de kalligraaf zijn hetzelfde: inkt, water, penselen, inktstenen, waterdruppelaars, en papier of zijde als canvas. De kwaliteit van deze materialen is cruciaal, en daarom zijn penselen, inktstenen en schrijfdozen verkrijgbaar in diverse soorten en maten, vaak rijkelijk versierd.
De finesse van het penseelwerk is van essentieel belang. Kunstenaars spenderen jaren aan het perfectioneren van hun techniek, variërend van het trekken van een rechte lijn tot het creëren van een lijn met een scherpe bocht. Deze vaardigheid stelt de schilder uiteindelijk in staat om met zowel donkere als lichte inkt een perfecte bamboe met bladeren te schilderen. Hoewel dit eenvoudig klinkt, is het in werkelijkheid een complexe vaardigheid die alleen door de meest toegewijde Japanse kunstenaars wordt beheerst en tot uiting komt in de beroemde Japanse prenten.
Japanse kalligrafie (shodō, 書道)
De Japanse kalligrafie kent drie fundamentele stijlen: het formele, hoekige schrift, het half-cursieve of ‘lopende‘ schrift, en het cursieve ‘grasschrift‘. Deze stijlen vinden ook hun weg naar de schilderkunst. Omdat schilderijen op papier of zijde op zichzelf niet duurzaam genoeg zijn, worden ze verstevigd met extra papier. Vervolgens worden deze versterkte werken op diverse manieren gepresenteerd, zoals in de vorm van hangrollen, handrollen, waaierschilderingen of als onderdeel van kamerschermen. Deze technieken zorgen ervoor dat de kunstwerken niet alleen langer meegaan, maar ook op verschillende manieren kunnen worden tentoongesteld.
Japanse keramiek en porselein
De ontwikkeling van keramiek in Japan is een fascinerende reis van eenvoudige pottenbakkerij tot een gerespecteerde kunstvorm. Het begon in de Neolithische periode met de vervaardiging van de vroegste zachte aardewerk tijdens de Jōmon-periode, waarbij in de 6e millennium voor Christus typische koordgemaakte waren verschenen, versierd met handindrukte touwpatronen. Jōmon-aardewerk ontwikkelde een flamboyante stijl op zijn hoogtepunt en werd vereenvoudigd in de latere Jōmon-periode.
In de Kofun-periode (3e tot 4e eeuw n.Chr.) werden belangrijke technologische vooruitgangen gemaakt met de introductie van de anagama-oven en het pottenbakkerswiel, die beide van het Koreaanse schiereiland naar Kyushu in Japan werden gebracht. De anagama-oven kon steengoed produceren dat op hoge temperaturen van meer dan 1.200–1.300 °C werd gebakken. Sue-aardewerk, dat in de 5e eeuw begon en tot de 14e eeuw in afgelegen gebieden voortduurde, markeerde een significante technologische vooruitgang in de productie van keramiek in Japan.
Tijdens de Heian-periode (794-1185) werd een eenvoudige groene loodglazuur voor tempels geproduceerd door officiële ovens. Deze periode zag ook de opkomst van Kamui-, Atsumi- en Tokoname-aardewerk.
De invloed van de Koreaanse en Chinese keramiek was ook aanzienlijk, met name tijdens de invasie van Korea door Toyotomi Hideyoshi in 1592, toen Japanse troepen Koreaanse pottenbakkers als slaven naar Japan brachten. Een van de ontvoerde Koreanen, Yi Sam-pyeong, ontdekte een bron van porseleinaarde nabij Arita en slaagde erin het eerste Japanse porselein te produceren. Deze pottenbakkers brachten ook verbeterde oventechnologie naar Japan.
Door de eeuwen heen heeft de Japanse keramiektraditie zich ontwikkeld en gediversifieerd, waarbij elke periode zijn eigen unieke stijl en technieken bijdroeg, diep verweven met de culturele en historische context van die tijd. Tegenwoordig is kintsugi een opkomende trend in en buiten Japan.
Japanse lakmeesters
De kunst van het Japanse lakwerk, bekend als “Urushi“, heeft een diepe en rijke geschiedenis en is door de eeuwen heen geëvolueerd. Oorspronkelijk afkomstig van de sap van de lakboom, een inheemse Aziatische boom, begon het gebruik van lak in Japan al tijdens de Jomon-periode (ongeveer 16.000 tot 2.900 jaar geleden). Archeologische vondsten suggereren dat lak al 7.000 tot 5.500 jaar geleden werd gebruikt voor het coaten van aardewerk, houten voorwerpen en sieraden zoals oorbellen. Lak had zowel praktische als decoratieve kwaliteiten, zoals het waterdicht maken en versterken van voorwerpen, maar ook het esthetisch verfraaien ervan.
De kunst van het lakken werd verfijnd tijdens de Heian-periode (eind 8e eeuw tot eind 12e eeuw), een tijd waarin de hofcultuur in Japan bloeide. Een bekende techniek uit deze periode is maki-e, waarbij met een penseel patronen in lak worden getekend op het oppervlak van lakwerk, waarna goud- of zilverpoeder wordt gestrooid dat aan de lak hecht voordat deze droogt. Maki-e werd vanaf de 8e eeuw in Japan geproduceerd en ontwikkelde zich sterk tijdens de Heian-periode. Het werd beschouwd als een belangrijke manier om de aristocratische schoonheidszin uit te drukken.
De productie van lakwerk nam toe tijdens de Edo-periode (1603-1868), waarbij de technieken verder ontwikkelden. In de 18e eeuw kwamen gekleurde lakken meer in gebruik. Het artistieke kwaliteit van gelakt meubilair verbeterde met de ontwikkeling van de economie en cultuur. Bekende kunstenaars zoals Hon’ami Kōetsu en Ogata Kōrin integreerden de ontwerpen van de Rinpa-school van schilderen in hun lakwerk. In deze periode werd maki-e, een geavanceerde techniek, populair.
Lakwerk werd toegepast op lichte materialen zoals hout, papier of vlechtwerk, en beschermt het voorwerp zonder het zwaarder te maken. Voor de creatie van zwart lakwerk wordt gefilterd sap gemengd met lampenzwart, terwijl de toevoeging van goud- of koperpoeder goudlak oplevert en cinnaber gebruikt wordt voor roodlak. De lak wordt in extreem dunne lagen aangebracht en moet wekenlang drogen en worden gepolijst voordat een nieuwe laag kan worden toegevoegd, vaak tot wel vijftien tot twintig lagen.
In de loop der eeuwen ontstond er meer variatie in laktechnieken, zoals versieringen in goud of parelmoer. De krijgsadel zoals vele samoerai had vaak een lakmeester in dienst, terwijl mensen met een kleinere beurs aangewezen waren op serieproductie. Ondanks pogingen in Europa om een kunstmatig alternatief te vinden voor dit gewilde exportproduct, is dit tot op heden zonder succes gebleven.
Het vakmanschap en de technieken van het Japanse lakwerk zijn eeuwenlang doorgegeven en blijven een belangrijk onderdeel van de Japanse cultuur en kunst.
Katana meesters
De kunst van het maken van de Japanse katana is een eeuwenoude en hoog aangeschreven ambacht, gekenmerkt door extreme vakmanschap en culturele betekenis. De productie van deze iconische zwaarden vereist een meesterlijke beheersing van verschillende technieken en materialen.
Het proces begint met het smelten van ijzerzand om tamahagane, of “juweelstaal“, te creëren, een cruciale grondstof voor het maken van een katana. De beroemde staalfolding-techniek, waarbij het staal herhaaldelijk wordt verwarmd, gevouwen en gehamerd, versterkt het staal en verwijdert onzuiverheden. Dit proces wordt vaak geassocieerd met legendes en wordt beschouwd als een heilige kunst, vaak uitgevoerd met Shinto-rituelen.
Enkele van de meest beroemde Japanse zwaardsmeden uit het verleden en heden zijn:
- Masamune: Ongetwijfeld de meest beroemde zwaardsmid in de geschiedenis, geloofd ergens in de 13e of 14e eeuw te hebben geleefd. Zijn methode van het verfijnen en mengen van staal is revolutionair en wordt nog steeds gebruikt door moderne zwaardsmeden.
- Muramasa: Een andere legendarische figuur, bekend om zijn “Muramasa rand”, die in de loop der tijd een reputatie van bovennatuurlijk en zelfs vervloekt verwierf.
- Yoshindo Yoshihara: Een hedendaagse meester-smeder, wiens familie al meer dan tien generaties traditionele Japanse zwaarden maakt. Yoshihara maakt katanas volledig traditioneel en gebruikt tamahagane staal, waarbij hij trouw blijft aan de Bizen-traditie.
Om een erkende zwaardsmid te worden in Japan, moet men een uitgebreide leertijd van ten minste vijf jaar onder een erkende meester voltooien en een nationaal examen afleggen dat wordt georganiseerd door de Agency for Cultural Affairs in Japan.
